Συμμετοχική Δημοκρατία

" Έν το σοφόν, έπίστασθαι γνώμην ὁτέη ἐκυβέρνησε πάντα διά πάντων" Ἠράκλειτος  

"Ένα είναι το σοφό, να γνωρίζεις τη σκέψη που τα κυβερνάει όλα δια μέσου όλων"

 Ηράκλειτος

 Που απλά σημαίνει ότι το σοφόν είναι να γνωρίζεις τη σκέψη πως ο κόσμος κυβερνιέται δια μέσου όλων των συνιστωσών που τον απαρτίζουν έται και η ανθρώπινη κοινωνία πρέπει να κυβερνιέται δια μέσου όλων των συνιστωσών της. Αυτό που καλούμε "΄Αμεση Δημοκρατία".

Όλοι γνωρίζουμε ότι το ιδεώδες της Δημοκρατίας, γεννήθηκε και εφαρμόστηκε στην αρχαία Αθήνα και έχει εξελιχθεί στο πέρασμα της ιστορίας και αλλάζει συνεχώς νόημα.

Σήμερα είναι μια ομπρέλα, κάτω από την οποία χωρούν πολλές παρατάξεις και πολιτικές αποχρώσεις, ανάλογα με τη διαφορετική οπτική και την έμφαση της καθεμίας.

Όμως τα χαρακτηριστικά της αμεσότητας της συμμετοχής των πολιτών και της αποκέντρωσης της εξουσίας έχουν χαθεί προ πολλού στις κοινωνίες μας, για λόγους ιστορικούς και κοινωνικούς, αλλά και για λόγους πρακτικούς, όπως

• το πολυπληθές των κατοίκων μιας χώρας ή μιας κοινότητας,
• οι δυσκολίες των αποστάσεων και μετακινήσεων,
• η ανομοιογένεια των κοινωνικών ομάδων,
• η έλλειψη διαθέσιμου χρόνου στο σύγχρονο τρόπο ζωής,
• το κόστος της διεξαγωγής εκλογών και δημοψηφισμάτων κ.ά.

Ορισμένα κράτη της Δύσης εφαρμόζουν κατά καιρούς τα δημοψηφίσματα για επιλεγμένα από την εξουσία θέματα εκτός βέβαια από την Ελβετία όπου η συμμετοχική Δημοκρατία λειτουργεί μέσα από το δημοψήφισμα, όπως προβλέπεται από το σύνταγμά τους συντάκτης του οποίου ήταν και ο Καποδίστριας.

Έτσι η δημοκρατία, όπως εφαρμόζεται στις μέρες μας με την κοινοβουλευτική και καπιταλιστική της μορφή, διέπεται από τα εξής χαρακτηριστικά όπως είναι:

• η αγνόηση της βούλησης των πολιτών για θέματα που τους αφορούν,
• η υπερβολικά χονδροειδής εκπροσώπησή τους μέσα από τις βουλευτικές εκλογές,
• ο αποκλεισμός τους από την ουσιαστική συμμετοχή τους στα κοινά κατά τρόπο ισότιμο κ.ά.

Με άλλα λόγια η Κοινοβουλευτική Δημοκρατία δεν είναι Δημοκρατία με τη αρχαιοελληνική σημασία της λέξης.

Κατά καιρούς δημιουργούνται σωματεία και ενώσεις που δραστηριοποιούνται στην εγκατάσταση μιας μορφής της άμεσης δημοκρατίας, όπως για παράδειγμα η συμμετοχική δημοκρατία μέσα από δημοψηφίσματα,  χωρίς βέβαια να γίνονται ευρέως γνωστά και αυτό οφείλεται, κατά τη γνώμη μας, ότι το πολιτικό κατεστημένο στην Ελλάδα αντιτίθεται σε τέτοιου είδους πρωτοβουλίες. Τα ελληνικά κόμματα, μηδενός εξαιρουμένου, δεν θέλουν την εφαρμογή μιας τέτοιας δημοκρατίας για διάφορους λόγους κυρίως με το πρόσχημα ότι οι πολίτες δεν έχουν την ωριμότητα, την απαιτούμενη γνώση και νοημοσύνη για τέτοιου είδους αρχών της δημοκρατίας.

 Όμως πίσω από αυτή την επιχειρηματολογία κρύβονται συμφέροντα, προνόμια που δεν θα πρέπει να θιγούν, η διατήρηση της αδιαφάνειας της εξουσίας, μικροσυμφέροντα που παραμερίζουν την αναζήτηση του μέτρου, της ανθρωπιάς και της μεγαλοψυχίας.

 Το επιχείρημα ότι οι πολίτες μας δεν έχουν αυτή την ωριμότητα είναι άκρως επικίνδυνο και αντιεπιστημονικό. Διότι τον «πόνο» από την εγκατάλειψη και την έλλειψη κοινωνικής μέριμνας ο πολίτης τον ξέρει καλύτερα από τον υπουργό ή τον βουλευτή που το εκπροσωπεί, όσο σοφοί και αν είναι αυτοί. Γιατί τα προβλήματα της Δημοκρατίας είναι προβλήματα όλων μας και βρίσκονται στις κραυγαλέες κοινωνικές ανισότητες και στα προνόμια (για παράδειγμα, σε περίοδο της οικονομικής κρίσης ο Πρόεδρος του ΟΠΑΠ να παίρνει μπόνους από την κυβέρνηση που τον διόρισε 500,000 ευρώ),  στην αδιαφάνεια, στην παιδεία, στον αναλφαβητισμό με αποτέλεσμα να οδηγούμαστε πολλές φορές στα άκρα της σοφιστείας, της προσωπολατρίας ή της οχλοκρατίας.

 Όμως ο λαός είναι πιο σοφός από τους πολιτικούς μας.  Ίσως οι κοσμοθεωρίες ορισμένων μη εκπαιδευμένων πολιτών να είναι ατελείς και απλοϊκές, το ίδιο όμως απλοϊκές και ατελείς έχουν αποδειχτεί και οι θεωρίες πολλών πολιτικών ή πεφωτισμένων επαναστατών και διανοουμένων, που θέλησαν από διαφορετικές οπτικές ο καθένας, να νομιμοποιήσουν το προνόμιο της δήθεν υπεροχής τους ως σκεπτόμενων πολιτών, που γνωρίζουν το σωστό και έχουν έτοιμες τις λύσεις για το καλό όλων.

 Ο πολίτης, όπως και το μικρό παιδί, αξίζει την έμπρακτη εμπιστοσύνη της πολιτείας, γιατί μόνον έτσι θα μάθει να είναι υπεύθυνος και ενεργός. Ας μην αμφισβητούμε την κρίση του, όπως δεν αμφισβητούμε και τη δυνατότητα των παιδιών να κρίνουν τον πατέρα, το δάσκαλο, τον κάθε αρχηγό και να βλέπουν πράγματα τα οποία εμείς οι "ενήλικες" δε θέλουμε να τα δούμε, καθώς κρυβόμαστε πίσω από το προνόμιο της γνώσης μας και της θέσης μας σε κάποια ιεραρχία.

 Αυτή η διάσταση της άμεσης δημοκρατίας μέσα από τα δημοψηφίσματα εμπερικλείει μια άλλη πολύ σημαντική διάσταση, ότι ο χρόνος που προηγείται ενός δημοψηφίσματος, θα έχει σαν αποτέλεσμα να μεσολαβεί η διαδικασία της ενημέρωσης του πολίτη, διάλογος, αντιπαράθεση απόψεων και ερμηνειών, γιατί μια ψηφοφορία χωρίς ενημέρωση και διάλογο είναι παραπλανητική και χωρίς νόημα.

Το επιχείρημα επίσης ότι το δημοψήφισμα είναι πολυδάπανο δεν ισχύει σήμερα με τη βοήθεια των Νέων Τεχνολογιών.

Σήμερα διαφαίνεται πλέον ως πολύ πιθανή και ρεαλιστική η δυνατότητα αξιοποίησης των πλεονεκτημάτων της Νέας Τεχνολογίας, ώστε να αποκατασταθούν τα χαρακτηριστικά της αμεσότητας της συμμετοχής των πολιτών και της αποκέντρωσης της εξουσίας δημοψηφισμάτων κ.ά. Η πληροφορική όμως και οι συναφείς τεχνολογίες μπορούν να συμ­βάλουν στην υπέρβαση των εμποδίων αυτών, αφού:

• με τα σύγχρονα ηλεκτρονικά δίκτυα όλοι μπορούν να έχουν λόγο και δεν υπάρχουν τεχνικοί περιορισμοί στη σφυγμομέτρηση της γνώμης ενός μεγάλου πλήθους πολιτών - και μάλιστα κατά τρόπο επιστημονικό - ή στο διάλογο, εξαιτίας των χρονικών και χωρικών εμποδίων, τουλάχιστον. Ένα δημοψήφισμα π.χ., μπορεί να γίνει από το σπίτι μας ή από ειδικά περίπτερα που θα υπάρχουν στους δήμους και τις κοινότητες και θα μπορεί να διαρκεί αρκετές μέρες.
• η δυσκολία της επεξεργασίας πολύπλοκων διδομένων μιας ψηφοφορίας ή δημοσκόπησης, λόγω του μεγάλου πλήθους των συμμετεχόντων σε αυτήν, αλλά και της πολυπλοκότητας των σύγχρονων ζητημάτων που απασχολούν τον άνθρωπο και τις κοινωνικές ομάδες σήμερα, παρακάμπτεται χάρις στην ικανότητα του υπολογιστή να επεξεργάζεται με εκπληκτική ταχύτητα όλα τα δεδομένα, με ακρίβεια και αξιοπιστία, εφόσον βέβαια τα προγράμματα έχουν κατασκευαστεί σύμφωνα με επιστημονικές και δημοκρατικές αρχές.
• το κόστος των δημοψηφισμάτων ελαχιστοποιείται και δεν αποτελεί πλέον εμπόδιο. Θα επιβαρύνει πιθανόν την κοινότητα ή τους πολίτες με το κόστος ενός τηλεφωνήματος.
• Όμως ο υπολογιστής και τα ηλεκτρονικά του δίκτυα είναι σήμερα - εκτός από εργαλείο επεξεργασίας πληροφοριών - και μέσον εκπαίδευσης, πληροφόρησης, ενημέρωσης και αμφίδρομης επικοινωνίας. Όχι μόνον μπορεί κανείς να θέσει ερωτήματα, να πάρει ή να δώσει απαντήσεις, αλλά και να έχει εκτεταμένη απάντηση από τους διάφορους πολιτευτές πάνω σε ποικίλα ζητήματα, ή να αναπτύξει εξ’ αποστάσεως συζήτηση με άλλους συμπολίτες του προτού συμμετάσχει στις διάφορες ψηφοφορίες.