Τα ΝΕΑ - Τεχνολογία

Η αυλαία για τις  φετινές φορολογικές δηλώσεις ανοίγει σήμερα Δευτέρα από την ΑΑΔΕ για περίπου 9 εκατ. φορολογούμενους (φυσικά πρόσωπα). Οι φορολογούμενοι θα πρέπει να υποβάλουν τη φορολογική τους δήλωση μέχρι και τις 15 Ιουλίου 2025 με εξαίρεση τα φυσικά πρόσωπα τα οποία συμμετέχουν σε νομικά πρόσωπα που τηρούν απλογραφικά βιβλία και μπορούν να υποβάλουν τη δήλωση μέχρι και τις 31 Ιουλίου 2025.

Τα 12 SOS στις φετινές φορολογικές δηλώσεις

Στο ραντεβού τους με την εφορία οι φορολογούμενοι θα πρέπει να γνωρίζουν μεταξύ άλλων τα εξής:

1. Ποιοι υποβάλουν δήλωση. Υποχρέωση να υποβάλει φορολογική δήλωση έχει κάθε φυσικό πρόσωπο, εφόσον έχει τη φορολογική κατοικία του στην Ελλάδα, έχει συμπληρώσει το 18ο έτος της ηλικίας του, ανεξάρτητα από το αν είναι εξαρτώμενο μέλος ή όχι και αποκτά πραγματικό ή τεκμαρτό εισόδημα.

googletag.cmd.push(function() { googletag.display('300x250_m1'); }); googletag.cmd.push(function() { googletag.display('300x250_m1'); });

2. Αυτόματες φορο-δηλώσεις. Στις 25 Απριλίου 2025, η ΑΑΔΕ θα πατήσει το κουμπί της αυτόματης υποβολής 1,3 εκατ. φορολογικών δηλώσεων οι οποίες αφορούν 1,5 εκατ. φορολογούμενους , κυρίως μισθωτούς και συνταξιούχους. Για δεύτερη συνεχόμενη χρονιά φέτος, η ΑΑΔΕ θα υποβάλλει αυτόματα τις δηλώσεις τους , όπως έχουν συμπληρωθεί στη βάση των στοιχείων που της έχουν δοθεί από εργοδότες και ασφαλιστικά ταμεία. Οι φορολογούμενοι θα πρέπει να τσεκάρουν και να διορθώσουν αν απαιτείται τυχόν λανθασμένες καταχωρήσεις πριν την αυτόματη υποβολή της δήλωσής τους στις 25 Απριλίου 2025, δικαίωμα το οποίο διατηρούν χωρίς κυρώσεις, με τη μορφή τροποποιητικής δήλωσης έως την καταληκτική ημερομηνία υποβολής των δηλώσεων στις 15 Ιουλίου 2025. Η ΑΑΔΕ θα υποβάλλει από νωρίς αυτόματα τις δηλώσεις τους, ώστε, στο βαθμό που επιθυμούν να πληρώσουν εφάπαξ το φόρο εισοδήματος έως το τέλος Ιουλίου, να λάβουν τη μέγιστη έκπτωση 4%.

googletag.cmd.push(function() { googletag.display('300x250_middle_2'); });

Οι φορολογούμενοι θα πρέπει να υποβάλουν τη φορολογική τους δήλωση μέχρι και τις 15 Ιουλίου 2025 με εξαίρεση τα φυσικά πρόσωπα τα οποία συμμετέχουν σε νομικά πρόσωπα που τηρούν απλογραφικά βιβλία και μπορούν να υποβάλουν τη δήλωση μέχρι και τις 31 Ιουλίου 2025

3. Πληρωμή φόρου. Ο φόρος που θα προκύψει από την εκκαθάριση της δήλωσης μπορεί να πληρωθεί:

googletag.cmd.push(function() { googletag.display('300x250_middle_2'); });

googletag.cmd.push(function() { googletag.display('300x250_m2'); }); googletag.cmd.push(function() { googletag.display('300x250_middle_2'); }); googletag.cmd.push(function() { googletag.display('300x250_m2'); }); googletag.cmd.push(function() { googletag.display('300x250_m2'); });

– Εφάπαξ μέχρι 31 Ιουλίου 2025 με έκπτωση φόρου 4% εάν η δήλωση υποβληθεί έως 30 Απριλίου 2025, 3% εάν η δήλωση υποβληθεί έως 15 Ιουνίου 2025 και 2% εάν η δήλωση υποβληθεί έχει 15 Ιουλίου 2025.

– Σε 8 ίσες μηνιαίες δόσεις,

– Σε 12 άτοκες μηνιαίες δόσεις με πιστωτική κάρτα,

– Σε έως 24 μηνιαίες έντοκες δόσεις με την πάγια ρύθμιση.

googletag.cmd.push(function() { googletag.display('300x250_middle_3'); });

4. Σύζυγοι. Οι σύζυγοι, κατά τη διάρκεια του γάμου, υποβάλλουν κοινή δήλωση, αρχής γενομένης από το φορολογικό έτος σύναψης του γάμου και για τα εισοδήματα του έτους αυτού. Υπόχρεος για την υποβολή της κοινής δήλωσης είναι ο ένας εκ των δύο συζύγων που δηλώνεται ως υπόχρεος και για τα εισοδήματα του άλλου συζύγου.

5. Επιστροφή φόρου. Πιστωτικά ποσά του ενός συζύγου/ΜΣΣ δεν συμψηφίζονται με τυχόν χρεωστικά του άλλου και στην περίπτωση που έχουν και οι δύο πιστωτικά ποσά επιστρέφονται στον κάθε δικαιούχο χωριστά. Ο φόρος των συζύγων/μερών συμφώνου συμβίωσης που προκύπτει από την κοινή τους δήλωση βεβαιώνεται στην αρμόδια για τον υπόχρεο υπηρεσία ακόμη και στις περιπτώσεις που οι σύζυγοι υπάγονται σε διαφορετική υπηρεσία λόγω του ότι ένας εκ των δύο (ή και οι δύο) ασκεί επιχειρηματική δραστηριότητα ή λόγω διαφορετικής φορολογικής κατοικίας. Ως εκ τούτου, οι πράξεις προσδιορισμού φόρου που εκδίδονται με την υποβολή κοινής δήλωσης αναγράφουν και στους δύο συζύγους/ΜΣΣ την αρμόδια για τον υπόχρεο σύζυγο υπηρεσία.

googletag.cmd.push(function() { googletag.display('300x250_middle_3'); });

googletag.cmd.push(function() { googletag.display('300x250_middle_3'); });

6. Χωριστές δηλώσεις. Οι σύζυγοι, υποβάλουν χωριστή δήλωση, εφόσον έχουν επιλέξει να υποβάλουν χωριστή δήλωση.

7. Σύμφωνο συμβίωσης. Τα φυσικά πρόσωπα που έχουν συνάψει σύμφωνο συμβίωσης, στην περίπτωση που ενημερώσουν το αρμόδιο για τα ζητήματα φορολογικού μητρώου Τμήμα της αρμόδιας για την παραλαβή της δήλωσης φορολογίας εισοδήματος υπηρεσίας, με δήλωση μεταβολής, δύνανται να υποβάλλουν κοινή δήλωση για τα εισοδήματά τους. Στην περίπτωση αυτή έχουν την ίδια φορολογική αντιμετώπιση με τους έγγαμους και υπόχρεος υποβολής δήλωσης είναι εκείνο το μέρος του συμφώνου συμβίωσης το οποίο, κατά την υποβολή της δήλωσης φορολογίας εισοδήματος, δηλώνεται ως υπόχρεος και για τα εισοδήματα του άλλου μέρους του συμφώνου συμβίωσης.

8. Κάτοικοι εξωτερικού. Σε περίπτωση που φορολογικός κάτοικος Ελλάδας μετέφερε την κατοικία του στο εξωτερικό εντός του 2024, η δήλωση υποβάλλεται εμπρόθεσμα καθ’ όλη τη διάρκεια του φορολογικού έτους και το αργότερο έως τις 31.12.2025.

9. Δηλώσεις αποβιωσάντων. Για τα εισοδήματα που απέκτησαν το 2024 μέχρι την ημερομηνία του θανάτου τους, οι δηλώσεις υποβάλλονται από τους νόμιμους κληρονόμους τους με χρήση ηλεκτρονικής μεθόδου επικοινωνίας μέσω διαδικτύου και συγκεκριμένα με τη χρήση της διαδικτυακής Υπηρεσίας Υποβολής Δηλώσεων Φορολογίας Εισοδήματος Φυσικών Προσώπων της ΑΑΔΕ, μέσω της ψηφιακής πύλης myAADE, εμπρόθεσμα έως 31 Δεκεμβρίου 2025.

10. Πτώχευση. Σε περίπτωση πτώχευσης υποβάλλονται δύο δηλώσεις, μια δήλωση από τον σύνδικο πτώχευσης για τα εισοδήματα από την πτωχευτική περιουσία και μια δήλωση από τον πτωχό για τα τυχόν εισοδήματα από τη μη πτωχευτική περιουσία με χρήση της διαδικτυακής Υπηρεσίας υποβολής δηλώσεων μέσω της ψηφιακής πύλης myAADE.

11. Δηλώσεις με επιφύλαξη. Υποβάλλονται ηλεκτρονικά μέσω της ψηφιακής πύλης myAADE. Εντός χρονικού διαστήματος 30 ημερών από την ημερομηνία υποβολής της δήλωσης οι φορολογούμενοι οφείλουν να προσκομίσουν στην αρμόδια, για την εξέταση της επιφύλαξης, υπηρεσία τα απαραίτητα δικαιολογητικά, τα οποία αποδεικνύουν τους ισχυρισμούς τους και τον λόγο της επιφύλαξης, προκειμένου να εκκαθαριστούν οι δηλώσεις και να εκδοθούν οι πράξεις διοικητικού προσδιορισμού φόρου από την υπηρεσία αυτή εντός της προβλεπόμενης προθεσμίας των 90 ημερών από την υποβολή της δήλωσης. Σε περίπτωση που τα απαιτούμενα δικαιολογητικά δεν προσκομιστούν οι δηλώσεις εκκαθαρίζονται, χωρίς να ληφθεί υπόψη η επιφύλαξη. Η επιφύλαξη δεν συνεπάγεται την αναστολή της είσπραξης του φόρου.

12. Έντυπα. Κατά την υποβολή της δήλωσης καταχωρούνται πρώτα τα έντυπα Ε2 και Ε3, όταν απαιτούνται και κατόπιν το έντυπο Ε1.

Πηγή: OT

Αλλάζει σταδιακά ο καιρός από σήμερα, με κύρια χαρακτηριστικά το τσουχτερό κρύο καθώς ο υδράργυρος θα αρχίσει να υποχωρεί από σήμερα ενώ τις επόμενες ημέρες, μεσοσταθμικά η πτώση της θερμοκρασίας θα φτάσει ακόμη και τους 15 βαθμούς.

Σύμφωνα με την πρόγνωση της ΕΜΥ, για σήμερα στα δυτικά και βόρεια αναμένονται λίγες νεφώσεις παροδικά αυξημένες με πρόσκαιρες τοπικές βροχές ή όμβρους.

Τα φαινόμενα από το μεσημέρι στα βόρεια θα ενταθούν και θα εκδηλωθούν και μεμονωμένες καταιγίδες, πιθανώς στη Θράκη τις βραδινές ώρες πρόσκαιρα κατά τόπους έντονες. Στις υπόλοιπες περιοχές γενικά αίθριος καιρός με αραιές νεφώσεις τις πρωινές ώρες.

googletag.cmd.push(function() { googletag.display('300x250_m1'); });

Ασθενείς χιονοπτώσεις θα σημειωθούν στα βόρεια ορεινά.

Οι άνεμοι θα πνέουν δυτικοί βορειοδυτικοί 4 με 5, στα πελάγη τοπικά 6 και στα νότια 7 μποφόρ.

Η θερμοκρασία θα σημειώσει πτώση της τάξης των 3 με 5 βαθμών Κελσίου. Θα φτάσει στα βόρεια τους 18 με 20 βαθμούς, στα δυτικά τους 16 με 18 και τοπικά στα νότια τους 19 βαθμούς, στην υπόλοιπη χώρα τους 19 με 21 βαθμούς και στην Κρήτη και τα Δωδεκάνησα τους 21 με 23 βαθμούς Κελσίου.

googletag.cmd.push(function() { googletag.display('300x250_m2'); }); googletag.cmd.push(function() { googletag.display('300x250_m2'); }); Ο καιρός σήμερα

ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ, ΘΡΑΚΗ

Καιρός: Αραιές νεφώσεις κατά τόπους πιο πυκνές με πρόσκαιρες τοπικές βροχές ή όμβρους. Τα φαινόμενα από το μεσημέρι θα ενταθούν και θα εκδηλωθούν και μεμονωμένες καταιγίδες, πιθανώς στη Θράκη τις βραδινές ώρες πρόσκαιρα κατά τόπους έντονες.

Ανεμοι: Δυτικοί βορειοδυτικοί 3 με 5, στα θαλάσσια – παράκτια τμήματα τοπικά 6 μποφόρ. Από τις απογευματινές ώρες στα ανατολικά θα στραφούν σε βόρειους βορειοανατολικούς 4 με 5 μποφόρ.

Θερμοκρασία: Από 07 έως 20 βαθμούς Κελσίου.

ΝΗΣΙΑ ΙΟΝΙΟΥ, ΗΠΕΙΡΟΣ, ΔΥΤΙΚΗ ΣΤΕΡΕΑ, ΔΥΤΙΚΗ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ

Καιρός: Λίγες νεφώσεις παροδικά αυξημένες με τοπικές βροχές ή όμβρους κυρίως στα ηπειρωτικά. Στην Ήπειρο πιθανότητα μεμονωμένων καταιγίδων.

Ανεμοι: Δυτικοί βορειοδυτικοί 4 με 5, στο Ιόνιο τοπικά 6 μποφόρ.

Θερμοκρασία: Από 11 έως 17 με 18 και τοπικά στα νότια 19 βαθμούς Κελσίου. Στο εσωτερικό της Ηπείρου η ελάχιστη 02 με 05 βαθμούς Κελσίου.

googletag.cmd.push(function() { googletag.display('300x250_middle_2'); });

googletag.cmd.push(function() { googletag.display('300x250_middle_2'); });

ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΣΤΕΡΕΑ, ΕΥΒΟΙΑ, ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ

Καιρός: Γενικά αίθριος.

Ανεμοι: Δυτικοί βορειοδυτικοί 4 με 5, στα θαλάσσια τοπικά 6, και στα νότια πρόσκαιρα 7 μποφόρ.

Θερμοκρασία: Από 11 έως 21 βαθμούς Κελσίου.

ΚΥΚΛΑΔΕΣ, ΚΡΗΤΗ

Καιρός: Αραιές νεφώσεις. Από το μεσημέρι στις Κυκλάδες αίθριος.

Ανεμοι: Δυτικοί βορειοδυτικοί 5 με 6, στα νότια τοπικά 7 μποφόρ.

Θερμοκρασία: Από 16 έως 20 και στην Κρήτη έως 21 με 23 βαθμούς Κελσίου.

ΝΗΣΙΑ ΑΝΑΤΟΛΙΚΟΥ ΑΙΓΑΙΟΥ – ΔΩΔΕΚΑΝΗΣΑ

Καιρός: Αραιές νεφώσεις μέχρι το μεσημέρι και βαθμιαία αίθριος.

Ανεμοι: Δυτικοί βορειοδυτικοί 4 με 5 τοπικά έως 6 μποφόρ.

Θερμοκρασία: Από 15 έως 20 και τοπικά στα Δωδεκάνησα έως 23 βαθμούς Κελσίου.

ΘΕΣΣΑΛΙΑ

Καιρός: Γενικά αίθριος.

Ανεμοι: Δυτικοί βορειοδυτικοί 4 με 5, στις Σποράδες 5 με 6 μποφόρ.

Θερμοκρασία: Από 07 έως 21 βαθμούς Κελσίου.

ΑΤΤΙΚΗ

Καιρός: Γενικά αίθριος.

Ανεμοι: Δυτικοί βορειοδυτικοί 5 με 6, στο Σαρωνικό 6 με 7 μποφόρ.

Θερμοκρασία: Από 11 έως 21 βαθμούς Κελσίου.

ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ

Καιρός: Λίγες νεφώσεις παροδικά αυξημένες τις μεσημβρινές – απογευματινές ώρες με τοπικές βροχές ή όμβρους και πιθανόν μεμονωμένες καταιγίδες.

Ανεμοι: Βόρειοι βορειοδυτικοί 4 με 5 μποφόρ.

Θερμοκρασία: Από 09 έως 19 βαθμούς Κελσίου.

Τσουχτερό κρύο από την Τρίτη

Αύριο Τρίτη, η θερμοκρασία θα σημειώσει αισθητή πτώση, η οποία στα βόρεια και τα κεντρικά θα είναι της τάξης των 8 με 10 βαθμών Κελσίου και θα φθάσει στα βόρεια τους 09 βαθμούς, στα κεντρικά και το βόρειο Αιγαίο τους 10 με 12 βαθμούς, στα δυτικά και την υπόλοιπη ηπειρωτική χώρα τους 14 με 15 βαθμούς και στην υπόλοιπη ανατολική νησιωτική χώρα τους 16 με 18 και τοπικά στα Δωδεκάνησα τους 19 βαθμούς Κελσίου.

googletag.cmd.push(function() { googletag.display('300x250_middle_3'); });

googletag.cmd.push(function() { googletag.display('300x250_middle_3'); });

Παγετός θα σημειωθεί κατά τόπους από το βράδυ στα βόρεια ηπειρωτικά.

Κατά τα λοιπά, αναμένονται νεφώσεις κατά περιόδους αυξημένες με τοπικές βροχές και σποραδικές καταιγίδες στα δυτικά, την ανατολική Μακεδονία, τη Θράκη και το βόρειο Αιγαίο. Βαθμιαία τα φαινόμενα θα επεκταθούν ανατολικότερα στην υπόλοιπη ηπειρωτική χώρα, τις βόρειες Σποράδες, την Εύβοια και από το απόγευμα τις Κυκλάδες, την Κρήτη και το ανατολικό Αιγαίο.

Χιονοπτώσεις θα σημειωθούν αρχικά στα ορεινά και ημιορεινά της βόρειας χώρας και βαθμιαία στα ορεινά της υπόλοιπης ηπειρωτικής χώρας, τα ημιορεινά της κεντρικής Ελλάδας και πρόσκαιρα σε περιοχές της βόρειας Ελλάδας με χαμηλότερο υψόμετρο.

Ύφεση των φαινομένων αναμένεται το απόγευμα στα δυτικά και από το βράδυ στα βόρεια.

Οι άνεμοι θα πνέουν από βόρειες διευθύνσεις 5 με 7 μποφόρ και από το απόγευμα θα ενισχυθούν στο Αιγαίο τοπικά στα 8 και πιθανώς τα 9 μποφόρ. Από το απόγευμα στο Ιόνιο οι άνεμοι θα πνέουν βορειοανατολικοί 4 με 6 μποφόρ.

Την Τετάρτη, στα δυτικά και βόρεια θα έχουμε  λίγες νεφώσεις. Στην υπόλοιπη χώρα νεφώσεις κατά τόπους αυξημένες με τοπικές βροχές και μεμονωμένες καταιγίδες. Γρήγορα τα φαινόμενα θα εξασθενήσουν και από το μεσημέρι θα περιοριστούν στην Κρήτη και την περιοχή Καστελλορίζου.

Χιονοπτώσεις θα σημειωθούν μέχρι το μεσημέρι στα ηπειρωτικά ορεινά, τα ορεινά της Εύβοιας, σε ημιορεινές περιοχές της κεντρικής και βόρειας χώρας και μέχρι το βράδυ στα ορεινά της Κρήτης.

Οι άνεμοι θα πνέουν βόρειοι βορειοανατολικοί, στα δυτικά 4 με 6, στα ανατολικά 6 με 7 και στο Αιγαίο τοπικά 8 μποφόρ, με εξασθένηση από το μεσημέρι στα δυτικά και τα βόρεια.

Η θερμοκρασία στα ανατολικά και τα νότια θα σημειώσει μικρή περαιτέρω πτώση, ενώ στα δυτικά και τα βόρεια θα σημειώσει μικρή άνοδο ως προς τις μέγιστες τιμές.

Παγετός θα σημειωθεί κατά τόπους στα ηπειρωτικά τις πρωινές και βραδινές ώρες.

Επτά άτομα τραυματίστηκαν σε τροχαίο ατύχημα, στο οποίο ενεπλάκησαν οκτώ οχήματα, στη Λεωφόρο Κηφισού (φωτογραφία αρχείου, επάνω, από Eurokinissi).

Το τροχαίο σημειώθηκε την 01:00 σήμερα Δευτέρα στο ρεύμα προς Πειραιά, στο ύψος της Λεωφόρου Αθηνών.

googletag.cmd.push(function() { googletag.display('300x250_m1'); });

Κάτω από άγνωστες μέχρι στιγμής συνθήκες, σημειώθηκε σύγκρουση οχημάτων, στην οποία ενεπλάκησαν 4 ΙΧ, 2 φορτηγά και 2 μηχανές, η μια της ΔΙ.ΑΣ.

Στο νοσοκομείο

Τραυματίστηκαν 7 άτομα χωρίς ωστόσο να υπάρχει ανησυχία για την κατάστασή τους. Μεταξύ των τραυματιών βρίσκεται μια έγκυος και ένας αστυνομικός.

Οι πολίτες μεταφέρθηκαν στο Αττικό Νοσοκομείο και ο αστυνομικός στο 401 ΓΣΝ.

H συμφωνία που προτείνουν οι ΗΠΑ και ο πρόεδρος Ντόναλντ Τραμπ για την κατάπαυση του πυρός στην Ουκρανία δεν φαίνεται να ενθουσιάζει καμία πλευρά.

Ολο αυτό τον καιρό που γίνονται αντιπαραθέσεις, διαπραγματεύσεις, διαφωνίες και συζητήσεις, έχει ξεκινήσει ένας διάλογος μεταξύ ιστορικών για τις συνθήκες μιας πιθανής συμφωνίας και για το εάν κοιτώντας προς τα πίσω μπορούμε να βρούμε αναλογίες ή να αντλήσουμε μαθήματα.

Η βασική συζήτηση αφορά τη Συμφωνία του Μονάχου του 1938 – η συμφωνία μεγάλων δυνάμεων εις βάρος της Τσεχοσλοβακίας, συνώνυμο της υποχωρητικότητας και της προσπάθειας κατευνασμού από τη Βρετανία και τη Γαλλία του Αδόλφου Χίτλερ.

Παρά τον συμβιβασμό, ο Β΄Παγκόσμιος Πόλεμος δεν αποφεύχθηκε.

«Ο Χίτλερ δεν επιθυμούσε μια συμφωνία με τον βρετανό πρωθυπουργό Νέβιλ Τσάμπερλεν το 1938. Αυτό που στην πραγματικότητα ήθελε ήταν ο πόλεμος – στόχος του ήταν να κατακτήσει όλη την Τσεχοσλοβακία με τη βία ως ένα πρώτο βήμα προς την κατάκτηση όλης της Ευρώπης», σημειώνει ο ιστορικός του Ινστιτούτου Brookings Ρόμπερτ Κέιγκαν στο Atlantic.

«Δεν φανταζόταν ότι οι κυβερνήσεις της Βρετανίας και της Γαλλίας θα του έδιναν όλα όσα ζητούσε δημόσια, συμπεριλαμβανομένων του διαμελισμού της Τσεχοσλοβακίας και της κατάληψης της Σουδητίας από τον γερμανικό στρατό.

googletag.cmd.push(function() { googletag.display('300x250_m2'); });

Οταν το έκαναν, ο Χίτλερ αναγκάστηκε να το αποδεχθεί.

Οχι για πολύ, όμως. Μέσα σε πέντε μήνες διέταξε τη στρατιωτική κατάληψη όλης της Τσεχοσλοβακίας, κατά παράβαση της Συμφωνίας του Μονάχου, και έξι μήνες μετά, χρησιμοποιώντας την τσεχική βιομηχανία για την παραγωγή όπλων, εισέβαλε στην Πολωνία».

Δεν είχαν δεχθεί όλοι από την αρχή τη Συμφωνία του Μονάχου. Ενας από τους πιο σκληρούς επικριτές του Τσάμπερλεν ήταν ο μελλοντικός πρωθυπουργός Ουίνστον Τσόρτσιλ, ο οποίος κατήγγειλε τη συμφωνία με τον Χίτλερ στη Βουλή των Κοινοτήτων. Λιγότερο από μία εβδομάδα μετά την επιστροφή του Τσάμπερλεν από το Μόναχο, ο Τσόρτσιλ χαρακτήρισε σε ομιλία του στη Βουλή των Κοινοτήτων τη συμφωνία «ολοκληρωτική, απόλυτη ήττα».

googletag.cmd.push(function() { googletag.display('300x250_middle_2'); });

Ο μανδύας του ειρηνοποιού

O αμερικανός ιστορικός θεωρεί ότι σήμερα η κυβέρνηση Τραμπ προσφέρει στον ρώσο πρόεδρο Βλαντίμιρ Πούτιν μια διευθέτηση για την Ουκρανία που μοιάζει πολύ με τη Συμφωνία του Μονάχου. «Οι διαπραγματευτές του Τραμπ έχουν προσφέρει στον Πούτιν σχεδόν ό,τι έχει ζητήσει δημοσίως χωρίς να απαιτούν τίποτα σε αντάλλαγμα. Μπορεί να υποθέτουν ότι αν του τα δώσουν όλα εκ των προτέρων, θα συμφωνήσει σε μια κατάπαυση του πυρός και σε κάποιο είδος συμφωνίας που θα σώσει το γόητρο του Τραμπ, επιτρέποντάς του να διεκδικήσει τον μανδύα του ειρηνοποιού, όπως έκανε ο Τσάμπερλεν, έστω και για λίγους μήνες».

Θα δεχτεί ο Βλαντίμιρ Πούτιν; Μέχρι στιγμής, χάρη στους ελιγμούς του Τραμπ κατά της Ουκρανίας, παρακολουθούσε επιχαίροντας την Ουάσιγκτον και το Κίεβο να τσακώνονται για τους όρους, ενώ συνέχιζε να πραγματοποιεί επιθέσεις σε κατοικημένες περιοχές αλλά και στο ενεργειακό δίκτυο της Ουκρανίας. Μέχρι στιγμής, ο Πούτιν ήταν ξεκάθαρος σχετικά με τους όρους που είναι διατεθειμένος να δεχτεί για να επιτύχει την ειρήνη: τίποτα. Καμία εγγύηση ασφάλειας. Καμία ανεξάρτητη, κυρίαρχη Ουκρανία. «Στόχος του Κρεμλίνου, όπως ήταν από την αρχή, είναι η ενσωμάτωση της Ουκρανίας στη Ρωσία και η πλήρης διαγραφή του ουκρανικού έθνους, γλώσσας και κουλτούρας. Θα δεχτεί ευχαρίστως την παράδοση της Ουκρανίας, όποτε το Κίεβο είναι έτοιμο να παραχωρήσει, αλλά εκτός από αυτό θα συνεχίσει τον πόλεμο μέχρι να πάρει τα πάντα», σημειώνει ο Κέιγκαν.

googletag.cmd.push(function() { googletag.display('300x250_middle_3'); });

Η συμφωνία που ανέτρεψε τον κόσμο

Μαζί του συμφωνεί και ο βρετανός Σάιμον Σάμα, καθηγητής Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Κολούμπια. Σε μια πρόσφατη συζήτηση στο BBC, την ημέρα που οι ΗΠΑ ανακοίνωσαν ότι σταματούν την παροχή στρατιωτικών πληροφοριών στην Ουκρανία, έκανε λόγο για «μια φρικτή απόφαση, ιστορικής σημασίας». Παρότι η παροχή αποκαταστάθηκε, αφότου το Κίεβο αποδέχθηκε όλους τους όρους της Ουάσινγκτον, μεταξύ των οποίων και η συμφωνία για παραχώρηση μεγάλου μέρους των σπάνιων γαιών της Ουκρανίας στις ΗΠΑ, ο Σάμα επιμένει: «Νιώθω σαν να βρίσκομαι στις ημέρες που υπογράφηκε η Συμφωνία του Μονάχου μεταξύ του Νέβιλ Τσάμπερλεν και του Χίτλερ. Ηταν μια συμφωνία που ανέτρεψε τον κόσμο».

Η Συμφωνία του Μονάχου υπογράφηκε το 1938 από τον βρετανό πρωθυπουργό Νέβιλ Τσάμπερλεν, τον Αδόλφο Χίτλερ, τον γάλλο πρωθυπουργό Εντουάρ Νταλαντιέ και τον Μπενίτο Μουσολίνι εκ μέρους της Ιταλίας. Είχε στόχο τον κατευνασμό, γι΄ αυτό και επέτρεψε στη χιτλερική Γερμανία να προσαρτήσει μια στρατηγική περιοχή της Τσεχοσλοβακίας, τη Σουδητία, όπου υπήρχαν πολίτες γερμανικής καταγωγής – όπως ακριβώς η Ανατολική Ουκρανία και το Ντονμπάς είναι, σύμφωνα με τη Μόσχα, ρωσική γη αφού εκεί κατοικούν ρωσόφωνοι. Στόχος των δυτικών δυνάμεων, με αυτή την πολιτική του κατευνασμού, ήταν να αποφευχθεί μια ένοπλη σύγκρουση, η οποία τελικά δεν απετράπη. Ο Σάμα δεν σταματά εκεί – κάνει λόγο για «καταστροφικό παιχνίδι του Λευκού Οίκου για την υπεράσπιση των δημοκρατιών».

Η απουσία εγγυήσεων ασφαλείας

Στο Μόναχο δεν υπήρχαν εγγυήσεις ασφαλείας. Και τώρα αυτό επιθυμεί η Μόσχα. Ο πρόεδρος Πούτιν και οι απεσταλμένοι του έχουν δηλώσει επανειλημμένα ότι η Μόσχα δεν θα δεχτεί ποτέ ευρωπαϊκά στρατεύματα στο ουκρανικό έδαφος ως μέρος μιας ειρηνευτικής συμφωνίας. Η αποδοχή ευρωπαϊκών στρατευμάτων στην Ουκρανία δεν διαφέρει στο μυαλό του Πούτιν από την αποδοχή του ΝΑΤΟ, όπως τόνισε πριν από λίγες ημέρες ο ρώσος υπουργός Εξωτερικών Σεργκέι Λαβρόφ. Ούτε είναι δύσκολο να κατανοηθεί η άρνηση του Πούτιν. Οποιαδήποτε συμφωνία που θα τοποθετεί δυτικά στρατεύματα στο ουκρανικό έδαφος θα αφήσει τη Ρωσία σε μια αντικειμενικά χειρότερη στρατηγική κατάσταση από ό,τι πριν από την εισβολή. Επειτα από τρία χρόνια σύγκρουσης, με έως και ένα εκατομμύριο θύματα και εκτεταμένη οικονομική ζημιά, ο Πούτιν θα είχε πετύχει μόνο να συσφίξει τον κύκλο περιορισμού γύρω από τη Ρωσία, συμπεριλαμβανομένης της εισδοχής στο ΝΑΤΟ της Σουηδίας και της Φινλανδίας, φέρνοντας εχθρικές δυνάμεις πιο κοντά στα σύνορα της Ρωσίας· και ουσιαστικά αυξάνοντας ακόμη και τις αμυντικές απαιτήσεις εν καιρώ ειρήνης. Οι ευρύτερες φιλοδοξίες του στην Ευρώπη θα μπλοκάρονταν, ίσως για πάντα. «Αν ο Τραμπ μπορούσε να δει πέρα ​​από την επιθυμία του για μια συμφωνία ώστε να αυτοανακηρυχθεί ειρηνοποιός», σημειώνει ο Κέιγκαν, «θα έβλεπε ότι για τον Πούτιν το να τερματίσει τον πόλεμο, βάζοντας τα ευρωπαϊκά στρατεύματα στο ουκρανικό έδαφος για οποιονδήποτε σκοπό, θα αποτελεί μια κολοσσιαία στρατηγική αποτυχία».

Ο Πούτιν έχει απορρίψει την ιδέα μιας διεθνούς εγγύησης για την ασφάλεια της Ουκρανίας ακόμη και χωρίς στρατεύματα στο έδαφος. Οι πρώτες διαπραγματεύσεις το 2022 κατέρρευσαν ακριβώς σε αυτό το σημείο. Η Ουκρανία ήθελε διεθνή δέσμευση για τη βοήθειά της σε περίπτωση που η Ρωσία εξαπέλυε άλλη επίθεση – κάτι αντίστοιχο με την εγγύηση του άρθρου 5 στη συνθήκη του ΝΑΤΟ. Αυτό δεν θα σήμαινε ξένα στρατεύματα στο ουκρανικό έδαφος – ή ακόμη και οποιαδήποτε επίσημη σχέση μεταξύ Ουκρανίας και ΝΑΤΟ – αλλά μάλλον δέσμευση από τα υπογράφοντα κράτη να βοηθήσουν μια «ουδέτερη» Ουκρανία σε περίπτωση εισβολής. Ο Πούτιν το απέρριψε, επιμένοντας σε ρωσικό βέτο σε οποιαδήποτε τέτοια ενέργεια.

Τα φαντάσματα ξυπνούν

Τι μας δείχνει αυτό; αναρωτιέται ο ιστορικός Ντέιβιντ Σάνγκερ μιλώντας στην ιταλική εφημερίδα «Reppublica». «Μας δείχνει ότι ο πρόεδρος Πούτιν δεν έχει βγάλει καθόλου από το μυαλό του μια μελλοντική επίθεση στην Ουκρανία. Και κάπου εδώ τα φαντάσματα της Συμφωνίας του Μονάχου ξυπνούν». Στην ισπανική «El Pais», o ιστορικός Ενρίκε Κάντεμ θεωρεί ότι «ο Πούτιν μπορεί να μπει στον πειρασμό να συνάψει μια συμφωνία όπως αυτή του Μονάχου, μόνο και μόνο για να ενισχύσει έναν αμερικανό πρόεδρο που φαίνεται αποφασισμένος να του παραχωρήσει αυτό που το Κρεμλίνο δεν φανταζόταν ποτέ – μια πλήρη συνθηκολόγηση των ΗΠΑ στο παγκόσμιο πεδίο, την υπονόμευση του ΝΑΤΟ, την απομόνωση μιας αδύναμης Ευρώπης και ένα ανοιχτό πεδίο για περαιτέρω ενέργειες για την εκπλήρωση του πρωταρχικού στόχου του Πούτιν, που είναι η εξάπλωση της χώρας του στην Ανατολική και Κεντρική Ευρώπη».  «Βέβαια εδώ», παρατηρεί ο Κέιγκαν, «καταρρέει η αναλογία του Μονάχου. Επειδή ό,τι κι αν είχε στο μυαλό του ο Τσάμπερλεν περί κατευνασμού, δεν περιελάμβανε την αλλαγή πλευράς στη συνεχιζόμενη ευρωπαϊκή κρίση και την άδεια στον Χίτλερ να αιματοκυλίσει τη Γηραιά Ηπειρο».

Στον διάλογο που κορυφώνεται αυτό τον καιρό, παίρνουν μέρος και έλληνες ιστορικοί. «Το Μόναχο του 1938 και οι εξελίξεις των τελευταίων εβδομάδων», έγραψε πρόσφατα στα «ΝΕΑ» ο Αντώνης Κλάψης, αναπληρωτής καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου, «έχουν ανησυχητικές αναλογίες. Πέρα από την ηθική διάσταση του θέματος, τίθεται επιτακτικό το ερώτημα τι μήνυμα θα σταλεί στις αναθεωρητικές δυνάμεις παγκοσμίως, σε περίπτωση που η Ρωσία αποκομίσει εδαφικά κέρδη από την Ουκρανία. Εκτός όμως από τις ομοιότητες ανάμεσα στο 1938 και στο σήμερα, υπάρχει και μία διαφορά. Ο Τσάμπερλεν και ο Νταλαντιέ ήταν, κατά κάποιον τρόπο, οι εκφραστές του ιστορικού παρελθόντος. Στάθμισαν εσφαλμένα τα δεδομένα διότι είχαν κατά νου το οδυνηρό προηγούμενο του Α΄Παγκοσμίου Πολέμου, ο οποίος πίστευαν ότι θα μπορούσε να είχε αποφευχθεί εάν τότε είχε εφαρμοστεί κατευναστική πολιτική. Στην περίπτωση του Τραμπ συμβαίνει μάλλον το αντίθετο. Εκείνος είναι ο σημαιοφόρος ενός νέου κόσμου, στον οποίο οι κανόνες του παιχνιδιού θα συνοψίζονται στη διαπίστωση ότι απλώς δεν υπάρχουν κανόνες».

Παρά τη μεγάλη της εξάρτηση από τις ΗΠΑ η ευρωπαϊκή άμυνα μπορεί να αντικαταστήσει τη συμμετοχή των ΗΠΑ, αλλά το κόστος θα είναι υψηλότερο και θα χρειαστεί χρόνος, εκτιμά στη συνέντευξή του στα «ΝΕΑ Σαββατοκύριακο» ο βρετανός ακαδημαϊκός και ιστορικός σερ Λόρενς Φρίντμαν, που ειδικεύεται στις διεθνείς σχέσεις και τη στρατηγική. Ο «κοσμήτορας των βρετανικών στρατηγικών σπουδών» όπως τον αποκαλούν, και ομότιμος καθηγητής Πολεμικών Σπουδών στο King’s College του Λονδίνου, μιλάει επίσης για την πιθανή συμμετοχή της Τουρκίας στην ευρωπαϊκή ασφάλεια.

Η αμυντική εξάρτηση της Ευρώπης από τις ΗΠΑ είναι μεγάλη και θα παραμείνει καθώς  ευρωπαϊκές χώρες έχουν παραγγείλει μεταξύ άλλων 500 νέα μαχητικά αεροσκάφη στις ΗΠΑ. Μπορεί η Ευρώπη να «απομακρυνθεί» αμυντικά από τις ΗΠΑ;

Δύο σενάρια υπάρχουν. Πρώτον, ότι γίνεται μια εξισορρόπηση που θα συνεχιστεί την επόμενη δεκαετία με την Ευρώπη να αναλαμβάνει μεγαλύτερη ευθύνη για την ασφάλειά της. Θα γίνει βαθμιαία και θα απαιτήσει σημαντικά χρήματα. Δεύτερον, ότι θα γίνει ένα δραματικό και απότομο σοκ. Αν συμβεί, η Ευρώπη είναι σε πραγματικά δύσκολη θέση, διότι οι ΗΠΑ κάνουν πολλά στην Ευρώπη, πέρα από την προμήθεια όπλων. Τα προβλήματα της μετάβασης θα είναι τεράστια. Το ένστικτο στην Ευρώπη τώρα είναι να διατηρήσουμε ό,τι έχουμε, να κάνουμε περισσότερα, αλλά θα πάρει χρόνο. Στην αμερικανική αμυντική αγορά υπάρχουν ήδη αποθέματα συστημάτων, έχουν δοκιμαστεί και είναι συνήθως φθηνότερα από τα ευρωπαϊκά, ενώ στην Ευρώπη θα πρέπει να υπάρξει σημαντική ενίσχυση της αμυντικής βιομηχανίας αν δεν έχουμε τους Αμερικανούς. Δεν νομίζω βέβαια ότι η αμερικανική στρατιωτική βιομηχανία θα ήθελε κάτι τέτοιο. Οπότε θα είναι καλύτερα να δούμε τις εξελίξεις ως μια μεταβατική διαδικασία, η οποία θα οδηγήσει τους Ευρωπαίους να κάνουν περισσότερα στην πάροδο του χρόνου.

Αν υπάρξει ανάγκη αντικατάστασης των αμερικανικών συστημάτων και ιδίως των πιο προηγμένων μπορεί η Ευρώπη να αντεπεξέλθει;

Μπορεί, αλλά θα το κόστος θα είναι υψηλότερο, διότι οι ποσότητες είναι μικρότερες και θα πρέπει να δημιουργηθεί η κατάλληλη βιομηχανική ικανότητα. Δεν μπορεί να γίνει γρήγορα, αλλά δεν σημαίνει ότι δεν μπορεί να γίνει καθόλου. Υπάρχουν εναλλακτικά των αμερικανικών μαχητικών αεροσκαφών στην Ευρώπη, αλλά είναι πιο ακριβά. Παράλληλα θα υπάρξει ετοιμότητα για μεγαλύτερες δαπάνες. Στα πυρηνικά όπλα η Βρετανία και η Γαλλία είναι καθιερωμένα κράτη. Οι αριθμοί είναι μικρότεροι από των ΗΠΑ, και της Ρωσίας, αλλά δεν πρέπει να υποτιμούμε τις ικανότητές τους.

Πώς βλέπετε τις εξελίξεις όσον αφορά το ΝΑΤΟ όπου οι ΗΠΑ ηγούνται;

googletag.cmd.push(function() { googletag.display('300x250_m2'); });

Είναι δύσκολο να φανταστεί κανείς το ΝΑΤΟ χωρίς τις ΗΠΑ. Αλλά δεν υπάρχει εναλλακτικός θεσμός, ενώ περιλαμβάνει επίσης κράτη που δεν είναι στην ΕΕ, Νορβηγία, Καναδά, Τουρκία. Επιπλέον παρέχει τυποποίηση, επιχειρησιακές διαδικασίες κ.λπ. Εκτιμώ ότι θα υπάρχουν περισσότερες εξελίξεις σε πολυμερές ή διμερές επίπεδο εντός του νατοϊκού πλαισίου, ίσως εκτός νατοϊκών συναντήσεων, αλλά δεν θα υπάρξει ενθουσιασμός για κατάργηση της Συμμαχίας. Θα ήταν ένα πολύ δραστικό βήμα. Το ΝΑΤΟ θα παραμείνει, οι σύμμαχοι θα προσπαθούν να κινούνται χωρίς τις ΗΠΑ. Αλλά ήδη υπάρχουν πολλές πολυμερείς, διμερείς στρατιωτικές ασκήσεις, προγράμματα, κοινές δυνάμεις εντός του νατοϊκού πλαισίου στις οποίες δεν συμμετέχουν οι ΗΠΑ. Πάντως, οι ΗΠΑ δεν έχουν συνηθίσει να είναι backstop, βλέπουν τους εαυτούς τους ως ηγέτες.

googletag.cmd.push(function() { googletag.display('300x250_middle_2'); });

Ο Τραμπ βλέπει φιλικά τον Πούτιν, αλλά οι ΗΠΑ συνολικά βλέπουν τη Ρωσία ως αντίπαλο. Πώς βλέπετε να εξελίσσεται η σχέση αυτή;

Ο Τραμπ δεν βλέπει τον Πούτιν ως εχθρό και σίγουρα θα μπορούσε να κάνει μια συμφωνία μαζί του. Είπε βέβαια ότι θα ασκήσει πίεση στον Πούτιν αν δεν κάνει παραχωρήσεις στις διαπραγματεύσεις. Η κατάσταση είναι δύσκολη. Υπάρχει μια εντυπωσιακή αποσύνδεση μεταξύ του τι λέει ο Τραμπ για τον Πούτιν και τους στόχους του ρώσου προέδρου και του τι λέει ο ίδιος ο Πούτιν για τους στόχους του. Δεν έχουν σχέση. Οι διαπραγματεύσεις έχουν δυναμική και δεν γνωρίζεις πώς θα εξελιχθούν, αλλά προς το παρόν υπάρχει χάσμα. Η αμερικανική κυβέρνηση είναι διχασμένη ως προς τη Ρωσία, αλλά το ζήτημα είναι πώς θα αντιδράσει ο Τραμπ όταν διαπιστώσει ότι ο Πούτιν δεν ανταποκρίνεται σε αυτό που έχει στο μυαλό του.

Στις πρόσφατες συναντήσεις που έχουν γίνει για την Ουκρανία, όπως στο Λονδίνο, συμμετέχει η Τουρκία. Τι ρόλο μπορεί να παίξει;

Η Τουρκία έχει ρόλο. Εχει μεγάλο στρατό, είναι μέλος του ΝΑΤΟ, έχει αρκετά συμπαθή στάση προς την Ουκρανία, αλλά έχει σχέσεις με τη Ρωσία. Παλαιότερα φαινόταν να μπορεί να παίξει έναν μεσολαβητικό ρόλο περισσότερο από τις ΗΠΑ και έχει βοηθήσει με ανταλλαγή ομήρων, με τα λιμάνια την Ουκρανία. Ηταν ενδιαφέρον το ότι προσκλήθηκε στη συνάντηση του Λονδίνου. Η Βρετανία και η Γαλλία είναι πρόθυμες να φέρουν την Τουρκία εντός, για παράδειγμα, αν χρειαστούν στρατεύματα ως μέρος των ειρηνευτικών δυνάμεων. Η Τουρκία θα είναι πρόθυμη να συμμετάσχει, κάτι που θα προκαλέσει πονοκέφαλο στον Πούτιν, καθώς δεν θέλει να τα χαλάσει με τους Τούρκους.

googletag.cmd.push(function() { googletag.display('300x250_middle_3'); });

Πώς θα αντιμετωπιστούν οι ανησυχίες Ελλάδας και Κύπρου, αν εμπλακεί η Τουρκία στην ευρωπαϊκή ασφάλεια;

Δεν μπορεί να αποκλειστεί η Τουρκία. Δυνητικά θα έχει εποικοδομητικό ρόλο και έχει εμπλακεί ήδη ως μέλος του ΝΑΤΟ. Οι ΗΠΑ έχουν παίξει σημαντικό ρόλο στην αντιμετώπιση των ελληνοτουρκικών σχέσεων και των εντάσεων στο Αιγαίο. Οταν υπήρχε διαφωνία μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας οι ΗΠΑ παρενέβαιναν. Αν οι ΗΠΑ αποσυρθούν από την Ευρώπη, τότε οι Ευρωπαίοι θα πρέπει να παρεμβαίνουν όταν υπάρχουν προβλήματα. Αλλά έχουμε δει ευρωπαϊκές χώρες, τη Γερμανία και τη Γαλλία, να υιοθετούν διαφορετικές θέσεις για το Αιγαίο, η μία υπέρ της Ελλάδας, η άλλη υπέρ της Τουρκίας, οπότε υπάρχει η πιθανότητα εντάσεων που μπορεί να επιδεινωθούν λόγω μιας αμερικανικής απόσυρσης. Δεν είμαστε εκεί, αλλά ο κίνδυνος υπάρχει. Δεν νομίζω ότι κανένας άλλος έχει επιρροή. Οι ΗΠΑ έχουν παίξει διπλωματικό ρόλο στην Ευρώπη χάρη στη θέση τους στο ΝΑΤΟ. Αν χαθεί θα είναι ατυχές. Θα έχουμε τους Αμερικανούς, αλλά αισθητά λιγότερο.

Με αφορμή την πρόσφατη εμφάνιση του Νορβηγού ποιητή Κνουτ Έντεγκορτ στην Ελλάδα για την παρουσίαση του βιβλίου του, Ο Χρόνος Μπαίνει Μέσα (εκδ. Σαιξπηρικόν), μιλάμε με τον μεταφραστή του, Σωτήρη Σουλιώτη, για τη Σκανδιναβική λογοτεχνία και την απήχησή της στο ελληνικό κοινό.

Τι σας τράβηξε αρχικά στη σκανδιναβική λογοτεχνία και πώς έχει εξελιχθεί η σχέση σας με αυτή μέσα από τη μετάφραση; Υπάρχουν συγγραφείς ή έργα που σας έχουν σημαδέψει ιδιαίτερα;

Η σκανδιναβική λογοτεχνία με τράβηξε όταν διαπίστωσα ότι εκείνη την εποχή που τη γνώρισα (γύρω στο 1990) μιλούσε για θέματα τα οποία δεν μιλούσε η ελληνική, δηλ. θέματα της προσωπικής και κοινωνικής ζωής στη σύγχρονη εποχή που ζούσα. Στην ελληνική λογοτεχνία εκείνη την εποχή τα εν λόγω θέματα ήταν σχεδόν ανύπαρκτα ή περιβάλλονταν από πολιτικά και ιστορικά γεγονότα της μεταπολεμικής Ελλάδας, τα οποία βάρυναν περισσότερο. Με άλλα λόγια, η σκανδιναβική λογοτεχνία εκείνη την εποχή, τουλάχιστον για τη δική μου κρίση, ασχολούνταν με το παρόν, ενώ η ελληνική με το παρελθόν. Τώρα βέβαια αυτό έχει αλλάξει: και η ελληνική λογοτεχνία ασχολείται με θέματα της σύγχρονης ζωής, και τα δικά μου ενδιαφέροντα έχουν μετατοπιστεί και έχουν περάσει από την προσωπική στην κοινωνική και πολιτική ζωή, αλλά και εκτιμώ την ενασχόληση με το παρελθόν περισσότερο από όσο την εκτιμούσα παλιά, όμως και πάλι με απώτερο στόχο το παρόν και το μέλλον.

Υπάρχουν πολλοί συγγραφείς που με «σημάδεψαν», όπως το πρώτο βιβλίο που μετέφρασα, το «Κοντά στα όρια» του Δανού Πέτερ Χόε, το οποίο είναι αλλιώς αν το διαβάζεις ως Ελληνας και αλλιώς ως Δανός, κάτι που υπήρξε μια μίνι αποκάλυψη για μένα, ύστερα από πολλά χρόνια στη Δανία. Επίσης το «Αυτό» της δανής ποιήτριας Ινγκερ Κρίστενσεν, καθότι εμπεριέχει πολλές ποιητικές τεχνοτροπίες, τις οποίες έπρεπε να αποδώσω στα ελληνικά με παρόμοιο τρόπο, π.χ. την κλασική ομοιοκαταληξία με κλασική ομοιοκαταληξία, τον εγκιβωτισμό με εγκιβωτισμό κ.λπ., κάτι το οποίο έγινε επιτυχώς. Αλλά, κακά τα ψέματα, αν ξεχωρίσω έναν σκανδιναβό συγγραφέα, νιώθω σαν να παραμερίζω τους υπόλοιπους, και αυτό θα ήταν άδικο, καθότι όλοι τους με έχουν σημαδέψει, όλοι τους είχαν στοιχεία τα οποία με συγκίνησαν κατά τη μετάφραση του έργου τους. Και οι Νορβηγοί Γιον Φόσε (βραβείο Νομπέλ Λογοτεχνίας 2023), Κνουτ Εντεγκορντ και Καρλ Ούβε Κνάουσκορντ, οι Δανοί Χένρικ Νόρντμπραντ, Τόμας Μπόμπεργκ και Πία Τάφντρουπ και άλλοι πολλοί. Ωστόσο, ένα έργο που θα ήθελα να ξεχωρίσω θα ήταν το μυθιστόρημα του δανού συγγραφέα και δημοσιογράφου Ολαβ Χέργκελ «Φυγάς στην Κοπεγχάγη», εκδ. Θύραθεν, καθότι μιλάει, μέσα από μια μυθιστορηματική πλοκή, για την πολιτική κατάσταση της Δανίας της εποχής του, και δη της εποχής που η Δανία εισέβαλε στο Ιράκ μαζί με τις ΗΠΑ και τη Μεγάλη Βρετανία, και τα προβλήματα των σύγχρονων δημοκρατιών με καταπληκτική ανθρωπιά και ενσυναίσθηση, αλλά και θάρρος, καθώς μιλάει για την ίδια του την εποχή, κάτι που δεν συνηθίζεται, τουλάχιστον στην Ελλάδα: πρώτα περνάει η εποχή και ύστερα μιλάει γι’ αυτήν η λογοτεχνία.

googletag.cmd.push(function() { googletag.display('300x250_middle_2'); });

Ποιες είναι οι μεγαλύτερες γλωσσικές και πολιτισμικές προκλήσεις που αντιμετωπίζετε όταν μεταφράζετε σκανδιναβικά κείμενα στα ελληνικά; Πώς ισορροπείτε ανάμεσα στην πιστότητα στο πρωτότυπο και στην προσαρμογή για το ελληνικό αναγνωστικό κοινό;

Παλαιότερα αντιμετώπιζα πολύ περισσότερες γλωσσικές προκλήσεις και αυτό οφειλόταν στο ότι η σκανδιναβική λογοτεχνία εμπεριέχει ειδικές λέξεις για πολλά αντικείμενα της σύγχρονης καθημερινής ζωής, τα οποία μπορεί να υπάρχουν μεν και στα ελληνικά, αλλά δεν υπήρχαν λέξεις για αυτά και αποδίδονταν περιφραστικά ή παραβλέπονταν, όπως π.χ. η δανική λέξη «omstilling», που σημαίνει «τα κεντρικά», δηλ. το γενικό τηλέφωνο ενός οργανισμού ή μιας επιχείρησης, το οποίο θα σε συνδέσει με κάποιο εσωτερικό τηλέφωνο, αν το επιθυμείς. Η ελληνική λέξη «τα κεντρικά» είναι πολύ λιγότερο σαφής από την αντίστοιχη δανική λέξη, που συναντάται με την ίδια μορφή και σημασία και στις άλλες σκανδιναβικές γλώσσες. Επειτα η απόδοση της σκανδιναβικής φύσης στα ελληνικά, καθότι αφενός τα λουλούδια και τα δέντρα αλλά και άλλα φυσικά φαινόμενα είναι πολύ διαφορετικά από αυτά της ελληνικής φύσης, αφετέρου οι Σκανδιναβοί είναι πολύ πιο συνδεδεμένοι με τη φύση και γνωρίζουν πολύ περισσότερα από λουλούδια, φυτά, ζώα και έντομα από ό,τι οι Ελληνες, οπότε ακόμα και αν τα μεταφράσω, για τον μεν Σκανδιναβό αυτά είναι γνωστά και οικεία, για τον δε Ελληνα είναι άγνωστα και παράξενα: ποιος ο λόγος να αναφέρεται κανείς σε ένα τυχαίο δέντρο κ.λπ.; Και τέλος όσον αφορά το σκανδιναβικό σύστημα κρατικής πρόνοιας, οι παροχές του οποίου είναι γενναιόδωρες, ακόμα και αν υπάρχουν παρόμοιες λέξεις στα ελληνικά, τα μεγέθη είναι πολύ διαφορετικά και στον έλληνα αναγνώστη δημιουργείται εσφαλμένη εντύπωση: ο Δανός που λαμβάνει επίδομα κοινωνικής πρόνοιας (δηλ. 1.500 ευρώ τον μήνα) ζει αρκετά αξιοπρεπώς, ενώ για τον αντίστοιχο Ελληνα (αν το λαμβάνει, που είναι 200 ευρώ τον μήνα) το ποσό είναι συμβολικότατο, για μια χώρα σαν την Ελλάδα, με τις τιμές της Σκανδιναβίας σε πολλούς τομείς. Σε όλα αυτά τα παραπάνω πρέπει να ισορροπώ, όπως λέτε, ανάμεσα στην πιστότητα και στο πρωτότυπο.

googletag.cmd.push(function() { googletag.display('300x250_middle_3'); });

googletag.cmd.push(function() { googletag.display('300x250_m2'); });

Συχνά (στην πεζογραφία) αναγκάζομαι να παραθέτω επεξηγήσεις σε υποσημειώσεις. Βέβαια, η μετάφραση είναι περισσότερο απόδοση συναισθημάτων, σκέψεων και καταστάσεων, και μετά λέξεων, δηλ. απόδοση του ενός γλωσσικού (νοητικού, πολιτιστικού, συναισθηματικού) συγκειμένου στο άλλο. Εδώ πρέπει να νιώθεις και τι λέει το πρωτότυπο και να το αποδίδεις στη μετάφραση με τρόπο που να φαίνεται επακριβώς η διάθεση του πρωτοτύπου: π.χ. όταν λέμε στα δανικά «Hva’ så?», που είναι ο κλασικός χαιρετισμός ανθρώπων που γνωρίζονται καλά, όταν συναντιούνται κάποια στιγμή, κυρίως προγραμματισμένα, η αντίστοιχη ελληνική έκφραση είναι «Τι λέει;» και όχι «Πώς πάει;», το οποίο είναι το δανικό «Hvordan går det?».

Η σκανδιναβική λογοτεχνία έχει γίνει ιδιαίτερα δημοφιλής στην Ελλάδα, κυρίως μέσα από το Nordic Noir. Πιστεύετε ότι αυτή η τάση έχει επηρεάσει την πρόσληψη των σκανδιναβών συγγραφέων στη χώρα μας; Υπάρχουν λιγότερο γνωστές όψεις της σκανδιναβικής λογοτεχνίας που αξίζει να αναδειχθούν;

Και ναι, και όχι. Το Nordic Noir, ως αστυνομική λογοτεχνία, ίσως επηρεάζει πρωτίστως την αντίστοιχη ελληνική αστυνομική λογοτεχνία, και αν επηρεάζει κάπως την ελληνική λογοτεχνία, είναι στην εξονυχιστική περιγραφικότητα, που μέχρι πρότινος δεν ήταν ίδιον της ελληνικής λογοτεχνίας, αλλά τώρα κάπου κάπου συναντάται: π.χ., αντί να πούμε «φόρεσε το πουκάμισό του», όπως θα έγραφε ένα ελληνικό μυθιστόρημα, λέμε «έβαλε το ένα μανίκι, μετά το άλλο και κούμπωσε το πουκάμισο». Ομως η πρόσληψη των σκανδιναβών συγγραφέων μέχρι τώρα στην Ελλάδα δεν μπορεί ακόμα να νοηθεί χωρίς την πρόσληψη της Σκανδιναβίας γενικότερα: το μεγαλύτερο κίνητρο των ελλήνων αναγνωστών σκανδιναβικών λογοτεχνικών έργων είναι να γνωρίσουν τη Σκανδιναβία, καθότι η τελευταία είναι ελκυστική λόγω του κοινωνικού της κράτους και των δεικτών ευτυχίας της. Πολλοί Ελληνες έχουν μεταναστεύσει στη Σκανδιναβία για καλύτερη ζωή, και συνεχίζουν να το κάνουν, οπότε νομίζω ότι υπό αυτό το πρίσμα διαβάζεται η σκανδιναβική λογοτεχνία, και δη το Nordic Noir, στην Ελλάδα. Ομως για μένα κάθε όψη της σκανδιναβικής λογοτεχνίας αξίζει να αναδειχθεί στην Ελλάδα, ακόμα και τα έργα που έχουν να κάνουν με το ιστορικό και κοινωνικοπολιτικό παρελθόν της Σκανδιναβίας, όπως π.χ. «Το στεφάνι» (το πρώτο τμήμα της τριλογίας «Κριστίν Λαβρανσντάτερ», τα επόμενα δύο τμήματα δεν έχουν εκδοθεί και τιτλοφορούνται «Η κυρά του σπιτιού» και «Ο σταυρός»). Επίσης η σκανδιναβική ποίηση, μολονότι έχει εκπροσωπηθεί στην Ελλάδα, αξίζει περισσότερη προσοχή και πιο πολλές εκδόσεις, καθότι μπορεί μεν να περιλαμβάνει ποιητές που γράφουν με συγκεκριμένες μανιέρες, οι οποίες δεν είναι πολύ αγαπητές στο ελληνικό αναγνωστικό κοινό, αλλά υπάρχουν και άλλοι σκανδιναβοί ποιητές με πηγαίο ταλέντο, όμορφες εικόνες και πανανθρώπινο σύγχρονο προσανατολισμό. Θα ήθελα δηλαδή περισσότερη σκανδιναβική ποίηση στην Ελλάδα.

Η μετάφραση είναι μια διαδικασία που συχνά θεωρείται αόρατη, παρότι αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι της λογοτεχνικής εμπειρίας. Πόσο δημιουργικός νιώθετε ως μεταφραστής; Υπάρχουν στιγμές που αισθάνεστε συν-συγγραφέας του έργου που μεταφράζετε;

Χωρίς μετάφραση, εννοείται ότι δεν υπάρχει ξένη λογοτεχνία. Τώρα ως προς το αν είναι αόρατη η μετάφραση πιστεύω ότι πλέον μόνο η διαδικασία είναι αόρατη, καθότι είναι μια εργασία μοναχική. Ομως οι μεταφραστές έχουν γίνει πιο γνωστοί από ό,τι ήταν παλιά. Παλαιότερα, και οι μεταφραστές ήταν «αόρατοι», γιατί αυτό που ενδιέφερε μονάχα ήταν ο συγγραφέας, καθότι το σύνολο της λογοτεχνίας μιας χώρας ήταν ντόπιο και γηγενές, και για να έρθει ξένος συγγραφέας στην ντόπια αγορά πρέπει να είναι εκ των προτέρων «όνομα» στη χώρα του, οπότε ο μεταφραστής δεν ενδιαφέρει. Στις μέρες μας όμως, με το Ιντερνετ και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, έχουν αποκτήσει βήμα και οι μεταφραστές, οι οποίοι, σε σύγκριση με το παρελθόν, είναι αρκετά πιο γνωστοί στο ευρύ κοινό. Εγώ νιώθω πολύ δημιουργικός ως μεταφραστής, βέβαια εξαρτάται και από το πρωτότυπο έργο. Μερικά έργα σού επιβάλλουν να είσαι πιο δημιουργικός από ό,τι άλλα, όμως γενικότερα, ναι, συμφωνώ ότι κάποιες φορές, επειδή ταυτίζομαι με τον συγγραφέα (η ταύτιση με τον συγγραφέα αποτελεί ή πρέπει να αποτελεί μέρος της διαδικασίας της μετάφρασης), αισθάνομαι συν-συγγραφέας, ευγνωμονώντας παράλληλα και τον πραγματικό συγγραφέα που με αυτόν τον τρόπο μού επιτρέπει να ρίξω μια διεξοδική ματιά στον κόσμο του.

Πώς βλέπετε το μέλλον της σκανδιναβικής λογοτεχνίας στην Ελλάδα; Υπάρχουν συγκεκριμένοι συγγραφείς ή ρεύματα που θεωρείτε ότι αξίζει να γνωρίσει καλύτερα το ελληνικό κοινό;

Το μέλλον είναι δύσκολο να το προβλέψει κανείς, καθότι και η λογοτεχνία έχει να κάνει, όπως πολλά άλλα πράγματα, με τη μόδα και τις τάσεις που υπάρχουν στην Ελλάδα και στο εξωτερικό. Αυτή τη στιγμή η Σκανδιναβία θεωρείται για τους Ελληνες κάτι σαν τη Γη της Επαγγελίας και εξωτικός μακρινός πλανήτης, οπότε όλοι θέλουν να τη γνωρίσουν, ακόμα και αν δεν πρόκειται να κατοικήσουν εκεί, οπότε η λογοτεχνία βοηθάει σε αυτό. Σήμερα οι περισσότερες χώρες που δεν έχουν μητρική γλώσσα τα αγγλικά ενισχύουν τη μετάφραση και την έκδοση της λογοτεχνίας τους στο εξωτερικό με επιχορηγήσεις σε ξένους εκδότες και μεταφραστές. Οι σκανδιναβικές χώρες, μέσω των κρατικών τους φορέων, το κάνουν αυτό σε μεγάλο βαθμό, ενώ παράλληλα ενισχύουν οικονομικά και τους συγγραφείς τους στο εσωτερικό, με αποτέλεσμα αφενός μεν να γράφεται λογοτεχνία σε αυτές, αφετέρου να προάγεται στο εξωτερικό. Αυτού του είδους η οικονομική ενίσχυση σίγουρα αποτελεί κίνητρο για τις ξένες χώρες να εκδίδουν σκανδιναβική λογοτεχνία, χωρίς βέβαια να είναι το μόνο κίνητρο.

Προσωπικά πιστεύω ότι όταν η Ελλάδα αποκτήσει κοινωνικό κράτος όπως οι σκανδιναβικές χώρες – ή όταν οι Ελληνες πιστέψουν μια για πάντα ότι δεν πρόκειται να γίνει αυτό και θεωρήσουν ότι δεν υπάρχει τίποτα κοινό μεταξύ μας –, τότε η σκανδιναβική λογοτεχνία ίσως να μην είναι τόσο δημοφιλής, όπως είναι τώρα, ακόμα και έτσι όμως θα υπάρχουν πάντα αξιόλογες μονάδες, δηλ. συγγραφείς, που θα λάμπουν στο παγκόσμιο λογοτεχνικό στερέωμα, όπως κάποτε ο Κίρκεγκορ ή η Κάρεν Μπλίξεν, ο Ιψεν, ο Στρίντμπεργκ, ο Γιον Φόσε κ.ά., και φυσικά θα χαίρουν αξίας και στην Ελλάδα.

Το ελληνικό κοινό θα άξιζε όντως να γνωρίσει ακόμα περισσότερους σκανδιναβούς συγγραφείς και ρεύματα, όπως π.χ. η λογοτεχνία του ’60 και του ’70, για σύγκριση με τις αντίστοιχες ελληνικές λογοτεχνικές περιόδους, αλλά και άλλα ρεύματα, όπως η σκανδιναβική ποίηση, που μιλά για την εποχή μας και τα προβλήματά της με αμεσότητα και θέρμη και που, επιμένω, έχει πολλά κρυμμένα διαμάντια, εκ των οποίων πολλά θα δείτε προσεχώς!

Μεγάλα επιχειρηματικά αλλά και πολιτικά – πλέον – ρίσκα, που αυξάνουν τους κινδύνους για τις δραστηριότητές του και μπορεί να τον οδηγήσουν ακόμη και από την άνοδο σε πτώση, εξακολουθεί να αναλαμβάνει ο πλουσιότερος άνθρωπος του κόσμου, ο Ιλον Μασκ.

Ο κροίσος με προσωπική περιουσία που ξεπερνά το ΑΕΠ ολόκληρης της Ελλάδας, φτάνοντας τα 307 δισ. δολάρια, είναι μεταξύ άλλων ιδιοκτήτης του μέσου κοινωνικής δικτύωσης Χ (πρώην Twitter), διευθύνων σύμβουλος και συνιδρυτής της Tesla και διευθύνων σύμβουλος και σχεδιαστής της εταιρείας αεροδιαστημικής τεχνολογίας SpaceX.

Ο Μασκ έχει συνηθίσει να βάζει το χέρι του στη φωτιά και μέχρι τώρα έχει βγει κερδισμένος. Συνίδρυσε την εταιρεία πληρωμών X.com την οποία το 2002 συγχώνευσε για να δημιουργηθεί η PayPal, η οποία εξαγοράστηκε το 2002 από την eBay προς 1,5 δισ. δολάρια. Στοιχημάτισε και στοιχηματίζει πολλά στην Tesla όντας ένας από τους πρωτοπόρους στα ηλεκτρικά οχήματα παρά το νέο της τεχνολογίας. Αποτέλεσε τον ιθύνοντα νου πίσω από τη Neuralink για να εμφυτεύσει μικροτσίπ σε ανθρώπινους εγκεφάλους για να θεραπεύσει αναπηρίες. Και έκανε μεγάλο άλμα για να αγοράσει το μέσο κοινωνικής δικτύωσης Χ έναντι 44 δισ. δολαρίων, ποσό που θεωρήθηκε πολύ υψηλό ακόμη και για το πρώην Twitter. Επίσης ήταν από τους πρώτους ιδιώτες που άρχισε να εκτοξεύει δορυφόρους στο Διάστημα μέσω της SpaceX και σήμερα προσφέρει υπηρεσίες ευρυζωνικού Διαδικτύου από χαμηλή τροχιά μέσω της Starlink.

Πλέον, ο μεγαλύτερος κροίσος που έχει περάσει μέχρι στιγμής από τον πλανήτη έχει πάει ακόμη παραπέρα. Η αμέριστη προεκλογική στήριξή του στον νέο πρόεδρο των ΗΠΑ Ντόναλντ Τραμπ τον έχει φέρει τώρα σε δυνητική θέση ισχύος για να κλείνει μεγάλα ντιλ – όπως μπορεί να έκανε με τη συμφωνία για την παροχή δορυφορικού Διαδικτύου στην Ινδία, την πολυπληθέστερη χώρα του κόσμου. Μεγάλος κερδισμένος εδώ εμφανίζεται η Starlink που περιμένει τώρα άδεια λειτουργίας από την κυβέρνηση στο Νέο Δελχί ύστερα από προσωπικές επαφές του Μασκ με τον πρωθυπουργό της χώρας Ναρέντα Μόντι, όπως αναφέρουν διεθνή δημοσιεύματα. Η εμπλοκή του στα κοινά όμως τον έχει φέρει και στο επίκεντρο της πολιτικής προσοχής, καθώς έχει αναλάβει τα ηνία ειδικού κυβερνητικού τμήματος (DOGE) για τη μείωση των δαπανών της ομοσπονδιακής κυβέρνησης των ΗΠΑ. Κάνοντας μεταξύ άλλων απολύσεις δημοσίων υπαλλήλων στις ΗΠΑ και ψαλιδίζοντας κονδύλια και κρατικά προγράμματα.

Στην Ευρώπη, περιλαμβανομένης της Γερμανίας, επίσης έχει υποστηρίξει κόμματα της Ακροδεξιάς, προκαλώντας αντιδράσεις από πολιτικούς και από πολίτες.

Τα πρώτα αποτελέσματα των πολιτικών και οικονομικών του κινήσεων έχουν αρχίσει να κάνουν την εμφάνισή τους – με τη μορφή αντιδράσεων. Στην Ευρώπη αλλά και σε πολιτείες των ΗΠΑ οι πωλήσεις των Tesla έχουν μειωθεί σημαντικά. Διεθνείς παράγοντες του κλάδου κάνουν λόγο για αντίδραση από πελάτες ή δυνητικούς πελάτες της Tesla απέναντι σε πιο συντηρητικές πολιτικές του Μασκ. Και η περιουσία του λόγω πτώσης μετοχών εταιρειών του έχει μειωθεί λογιστικά τις τελευταίες εβδομάδες κατά 120 δισ. δολάρια. Οι επιδόσεις της αυτοκινητοβιομηχανίας στην Ευρώπη δεν ήταν ακριβώς εντυπωσιακές τον τελευταίο καιρό, με τις πωλήσεις του Φεβρουαρίου να μειώνονται κατά 10% στην Ισπανία, 42% στη Σουηδία, 45% στη Γαλλία, 48% στη Νορβηγία και τη Δανία, 53% στην Πορτογαλία, 55% στην Ιταλία και κατά 76% στη Γερμανία, όπως αναφέρει το Reuters. Τα πράγματα φαίνονται ζοφερά ακόμη και εκτός Ευρώπης, με πτώση 66% στην Αυστραλία και 49% στην Κίνα, όπου η BYD κυριαρχεί με η Xiaomi ανεβαίνει.

googletag.cmd.push(function() { googletag.display('300x250_middle_2'); });

googletag.cmd.push(function() { googletag.display('300x250_m2'); });

Οι επικριτές του Μασκ αποδίδουν την πτώση αυτή περισσότερο στις πολιτικές του παρεμβάσεις και λιγότερο στον κινεζικό ανταγωνισμό ή την αποστροφή που δείχνουν τελευταία οι Ευρωπαίοι προς τα ηλεκτρικά οχήματα λόγω κόστους και εμβέλειας.

Ακόμη και ο απερχόμενος καγκελάριος της Γερμανίας Ολαφ Σολτς βρήκε την ευκαιρία προεκλογικά να τον κατηγορήσει ότι «παρεμβαίνει προς όφελος δεξιών πολιτικών σε όλη την Ευρώπη», όπως είπε.

Μπορούν οι ΗΠΑ με τη στρατηγική αναζωογόνησης των ναυπηγείων τους να γίνουν ένα μεγάλο ναυπηγικό έθνος ή απλώς με την πολιτική τελών κατά κινεζικών πλοίων που θέλουν να εφαρμόσουν αρκούνται να κόψουν τη φόρα του Πεκίνου, στρέφοντας τους πλοιοκτήτες σε άλλα ναυπηγεία στο Βιετνάμ και την Ινδία;

Πολλοί είναι στη ναυτιλία που υποστηρίζουν ότι για πολλά χρόνια ακόμη η Αμερική δεν θα μπορεί να διεκδικήσει με αξιώσεις ρόλο ναυπηγικής δύναμης, καθώς εκτός του ότι θα είναι πολύ ακριβή, δεν διαθέτει πλέον και το κατάλληλο εξειδικευμένο ανθρώπινο δυναμικό.

Ομως από την άλλη εντυπωσιάζει η πρόθεση της γαλλικής ναυτιλιακής CMA CGM, εκτός από το να κάνει επενδύσεις  20 δισ. δολ. σε λιμενικές υποδομές όπως ανακοίνωσε ο ίδιος ο Τραμπ, να ναυπηγήσει στις ΗΠΑ και πλοία. Εάν και εφόσον ανακοινώσει ένα ναυπηγικό πρόγραμμα «made in America», ίσως τότε κάποιες απορίες σε σχέση με την ναυπηγική ικανότητα των ΗΠΑ απαντηθούν.

Πάντως ο πρόεδρος Τραμπ είναι αποφασισμένος να προχωρήσει. Και να «κάνει τη ναυπηγική βιομηχανία της Αμερικής μεγάλη ξανά». Ηδη, όπως εξηγεί ο ναυλομεσιτικός οίκος Intermodal, έχει συνταχθεί εκτελεστικό διάταγμα για την αναζωογόνηση της ναυπηγικής βιομηχανίας των ΗΠΑ (εμπορικής και στρατιωτικής), με στόχο την ουσιαστική ενίσχυση της θέσης της στην αγορά τα επόμενα χρόνια.

Το εκτελεστικό διάταγμα περιλαμβάνει μέτρα όπως ο σχηματισμός ενός ταμείου, ένα εξάμηνο σχέδιο για την αύξηση της ναυπηγικής ικανότητας των ΗΠΑ και την ανάπτυξη του εργατικού δυναμικού, εμπορικούς περιορισμούς για την Κίνα, φορολογικά κίνητρα, υψηλότερους μισθούς για τους εργαζόμενους στα ναυπηγεία και επενδύσεις σε ναυτιλιακές υποδομές.

Με βάση τα παραπάνω αλλά και τη χάραξη μιας ανάλογης στρατηγικής από την Ινδία η οποία θέλει έναν στόλο με επιπλέον 1.000 πλοία εγχώριας κατασκευής, η Intermodal εκτιμά ότι ο ναυπηγικός τομέας είναι πιθανό να υποστεί αλλαγές, καθώς οι χώρες που κατέχουν σήμερα μικρά μερίδια αγοράς εντείνουν τις προσπάθειές τους να επεκταθούν.

googletag.cmd.push(function() { googletag.display('300x250_m2'); }); ΤΕΡΑΣΤΙΑ ΑΠΟΣΤΑΣΗ.

Οι διαφορές βέβαια είναι τεράστιες.

Η Κίνα, η Ιαπωνία και η Νότια Κορέα κυριαρχούν, σύμφωνα με την Intermodal, με συνολικές παραγγελίες που ξεπερνούν το 90% του βιβλίου παραγγελιών πλοίων, με την Κίνα μόνη της να κατέχει το 62% των νέων παραγγελιών.

Η Ευρώπη είναι παρούσα σε αυτή την αγορά χάρη στην ιταλική Fincantieri, η οποία προσελκύει τις εταιρείες κρουαζιερόπλοιων.Το Βιετνάμ, που ακολουθεί στην πέμπτη θέση, έχει σημειώσει αξιοσημείωτη ανάπτυξη.

googletag.cmd.push(function() { googletag.display('300x250_middle_2'); });

Το 2024, τα ναυπηγεία του Βιετνάμ αύξησαν την παραγωγή τους σε όρους GT κατά 40% σε σύγκριση με το 2023 και 61% από το 2022. Το τρέχον βιβλίο παραγγελιών των 2,82 εκατομμυρίων GT αντιπροσωπεύει αύξηση 29% σε ετήσια βάση και 148% από το 2022.

Η ναυπηγική βιομηχανία του Βιετνάμ βασίζεται σε διάφορα πλεονεκτήματα, όπως η στρατηγική του θέση, η εκτεταμένη ακτογραμμή, το αποδοτικό εργατικό δυναμικό και μια κυβέρνηση που υποστηρίζει τη ναυπηγική βιομηχανία μέσω ευνοϊκών πολιτικών, επενδύσεων στον εκσυγχρονισμό και το πρασίνισμα των υποδομών και κινήτρων για τους ξένους επενδυτές. Επιπλέον, η ίδρυση ναυπηγείων από εξέχοντα ονόματα όπως η Hyundai HI και η Damen Shipyards έχει συμβάλει στην ανάπτυξη του τομέα.

ΜΙΚΡΟ ΚΛΑΣΜΑ.

Εστιάζοντας στη ναυπηγική βιομηχανία των ΗΠΑ, το βιβλίο παραγγελιών είναι ένα μικρό κλάσμα του συνόλου, αριθμώντας 52 μονάδες περίπου 245.000 GT, που αποτελούνται κυρίως από ρυμουλκά και επιβατηγά/κρουαζιερόπλοια.

Ωστόσο, οι ΗΠΑ διαθέτουν σημαντικές δυνατότητες επέκτασης, οι οποίες ενισχύονται από τις ισχυρές επενδυτικές δυνατότητες, τις διεθνείς συνεργασίες (όπως με την CMA CGM), την τεχνογνωσία στη στρατιωτική ναυπηγική βιομηχανία και τις τεχνολογίες αιχμής, σε συνδυασμό με τη δέσμευση της κυβέρνησης να αναπτύξει την εθνική ναυπηγική βιομηχανία.

Οι εξελίξεις στη ναυπηγική αγορά πρόκειται να προσελκύσουν σημαντική προσοχή τα επόμενα χρόνια.

Ενώ η Κίνα, η Νότια Κορέα και η Ιαπωνία παραμένουν κυρίαρχες δυνάμεις, οι ΗΠΑ, το Βιετνάμ και η Ινδία τοποθετούνται ως αναδυόμενοι παίκτες, έτοιμοι να αμφισβητήσουν το status quo και να ενισχύσουν την παρουσία τους στην αγορά. Μένει αυτό να φανεί και εάν οι πολιτικές «απομόνωσης» της Κίνας με τέλη κατά των κινεζικών πλοίων θα σπρώξουν τους πλοιοκτήτες προς τις νέες ναυπηγικές αναδυόμενες δυνάμεις.

Το ασταθές περιβάλλον των κρατικών επιδοτήσεων που ξέμεινε από λεφτά έρχονται να καλύψουν οι ίδιες οι αντιπροσωπείες σε μια προσπάθεια τόνωσης της αγοράς των ηλεκτρικών οχημάτων προσφέροντας έξτρα εκπτώσεις στα ηλεκτρικά μοντέλα.

Στόχος να διατηρήσουν ή και να αυξήσουν τα ποσοστά πωλήσεων των ηλεκτρικών οχημάτων, που βρίσκονται σε καθοδική πορεία σχεδόν σε όλη την Ευρώπη.

Η μετάβαση προς τα ηλεκτρικά οχήματα στην Ευρώπη έχει κολλήσει λόγω των υψηλών τιμών και της κατάργησης των επιδοτήσεων από τις εκάστοτε κυβερνήσεις.

Είναι χαρακτηριστικό ότι στην Ελλάδα χιλιάδες υποψήφιοι αγοραστές νέων ηλεκτρικών οχημάτων πάγωσαν την απόκτηση ενός «πράσινου» ΙΧ, εξαιτίας του γεγονότος ότι η πλατφόρμα του Κινούμαι Ηλεκτρικά 3 στέρεψε από οικονομικούς πόρους που εξανεμίστηκαν μέσα σε λίγες ημέρες.

Αυτό είχε ως συνέπεια για ακόμη μια φορά να δημιουργηθεί αναστάτωση και προβληματισμός σε πολλούς αγοραστές που έχουν ήδη αγοράσει ηλεκτρικό αυτοκίνητο και περιμένουν να το παραλάβουν το επόμενο διάστημα (μαζί και τα χρηματικά ποσά των 9.000 ευρώ της επιδότησης), αλλά και όσους σκέφτονται να αποκτήσουν στο μέλλον.

Ετσι, αρκετές αντιπροσωπείες έχουν προβεί σε μεγάλες εκπτώσεις – μπόνους στα ηλεκτρικά τους μοντέλα, που αγγίζουν έως και τις 12.000 ευρώ!

googletag.cmd.push(function() { googletag.display('300x250_m2'); });

Αναλυτικά, το ποσό της επιδότησης σε συγκεκριμένη γερμανική εταιρεία για τα αμιγώς ηλεκτρικά μοντέλα της κυμαίνεται από 7.000 έως 12.000 ευρώ, αναλόγως το κόστος του μοντέλου.

Για παράδειγμα, αμιγώς μεσαίο ηλεκτρικό SUV που κοστίζει 47.630 ευρώ με το όφελος της επιδότησης από την αντιπροσωπεία, η τιμή του διαμορφώνεται στα 40.630 ευρώ.

Μάλιστα, η συγκεκριμένη επιδότηση της αντιπροσωπείας μπορεί να συνδυαστεί παράλληλα με το κρατικό πρόγραμμα, εφόσον διατεθούν επιπλέον χρήματα στην πλατφόρμα Κινούμαι Ηλεκτρικά 3.

Τότε στη συγκεκριμένη περίπτωση του γερμανικού SUV η τιμή του διαμορφώνεται στα 31.630 ευρώ, εάν υπολογίσουμε την επιδότηση των 9.000 ευρώ.

googletag.cmd.push(function() { googletag.display('300x250_middle_2'); });

Σύμφωνα με την ελληνική αντιπροσωπεία κορεατικών μοντέλων, προσφέρει εδώ και λίγες ημέρες το νέο ηλεκτρικό της μοντέλο (μικρομεσαίο SUV) με έκπτωση που αγγίζει για τον υποψήφιο αγοραστή έως και τις 8.000 ευρώ!

Ειδικότερα, το νέο ηλεκτρικό SUV, στην πλούσια εξοπλιστική του έκδοση με ηλεκτροκινητήρα απόδοσης 156 ίππων, μετά την έκπτωση της αντιπροσωπείας κοστίζει 31.990 ευρώ. Και αυτό είναι η αρχή αφού ήδη άλλες δύο αντιπροσωπείες προσφέρουν τα ηλεκτρικά τους οχήματα με εκπτώσεις έως 5.000 ευρώ, επιδοτώντας την αγορά ηλεκτρικών οχημάτων.

Εως τέλος Ιουνίου. Σε αρκετές φίρμες η ενέργεια των εκπτώσεων διατηρείται έως τα τέλη Ιουνίου του 2025, ενώ σε μερικές αφορά συγκεκριμένο αριθμό ετοιμοπαράδοτων αυτοκινήτων και για ταξινομήσεις έως τέλη Μαρτίου.

Πάντως με την ταξινόμηση του νέου αμιγώς ηλεκτρικού μοντέλου, ο πελάτης έχει τη δυνατότητα, εφόσον το επιθυμεί, να προχωρήσει σε αίτηση για το πρόγραμμα Κινούμαι Ηλεκτρικά 3, το οποίο επιδοτεί θεωρητικά την αγορά ηλεκτρικού αυτοκινήτου με 9.000 ευρώ.

Ετσι, το συνδυαστικό όφελος (εφόσον επαναχρηματοδοτηθεί το πρόγραμμα από το κράτος) που θα αποκομίσει θα ξεπερνά τις 14.000 με 16.000 ευρώ.

Οπως τονίζει στέλεχος αντιπροσωπείας, τα εργοστάσια είναι αποφασισμένα να τρέξουν την ηλεκτροκίνηση ακόμη και αν χρειαστεί να επιδοτήσουν οι ίδιες τις ηλεκτρικές προτάσεις τους, ώστε να θερμάνουν το επόμενο κύμα αγοραστών που τείνει να είναι πιο επιφυλακτικό με τη νέα τεχνολογία στα EV μοντέλα ελέω του υψηλού κόστους κτήσης.

Εκπτώσεις φόρου, κούρεμα τεκμηρίων, φοροαπαλλαγές αλλά και παγίδες που ανεβάζουν τον φόρο βρίσκονται πίσω από τους κωδικούς της φορολογικής δήλωσης. Λίγες ώρες πριν από την πρεμιέρα των φετινών φοροδηλώσεων, «ΤΑ ΝΕΑ» παρουσιάζουν τα 30 «κλειδιά» της δήλωσης που ξεφουσκώνουν το ραβασάκι της Εφορίας. Ειδικότερα:

1. Νέοι επιτηδευματίες από 1/1/2022 και μετά. Κερδίζουν κούρεμα 50% στον ελάχιστο φορολογικό συντελεστή (4,5% από 9% για εισόδημα έως 10.000 ευρώ) εφόσον συμπληρώσουν τον κωδικό 017-018 στο έντυπο Ε1. Επίσης όσοι δηλώσουν εισόδημα από επιχειρηματική δραστηριότητα για πρώτη φορά, πληρώνουν μισή προκαταβολή φόρου (κωδικός 327-328).

2. Φιλοξενία. Τέκνα που φιλοξενούνται από τους γονείς τους δεν επιβαρύνονται με το τεκμήριο κατοικίας. Το τεκμήριο επιβαρύνει τους γονείς.

3. Φοιτητική κατοικία. Η κατοικία που νοικιάζουν τα παιδιά – εξαρτώμενα μέλη που σπουδάζουν μακριά από τον τόπο μόνιμης διαμονής – δηλώνεται ως δευτερεύουσα από τον γονέα, ώστε να επιβαρύνεται εκείνος από το τεκμήριο.

4. Απαλλαγή από αποδείξεις. Τους κωδικούς 023-024 θα πρέπει να συμπληρώσουν όσοι απαλλάσσονται από την υποχρέωση να εμφανίσουν δαπάνες με ηλεκτρονικές αποδείξεις που καλύπτουν το 30% του εισοδήματός τους (π.χ. φορολογούμενοι που έχουν συμπληρώσει το 70ό έτος της ηλικίας τους, άτομα με ποσοστό αναπηρίας 80% και άνω, οι υπηρετούντες την υποχρεωτική στρατιωτική τους θητεία κ.λπ.).

5. Απαλλαγή φόρου για ενοίκια. Οι κωδικοί 119-120 του Ε1 αφορούν όσους:

googletag.cmd.push(function() { googletag.display('300x250_m2'); });

n Εκμίσθωσαν κλειστές κατοικίες ή μετέτρεψαν βραχυχρόνιες μισθώσεις σε μακροχρόνιες.

n Υπέγραψαν σύμβαση μίσθωσης τουλάχιστον τριών ετών μετά τις 8 Σεπτεμβρίου 2024.

n Δήλωσαν τα ακίνητα ως κενά στις δηλώσεις των ετών 2022-2023 ή τα εκμίσθωσαν αποκλειστικά για βραχυχρόνια διαμονή.

Η απαλλαγή από τον φόρο για τα εισοδήματα από ενοίκια ισχύει για 36 μήνες, εκτός αν το ακίνητο κενωθεί ή διατεθεί εκ νέου για βραχυχρόνια μίσθωση.

6. Φιλοδωρήματα. Στους κωδικούς 689-690 και 691-692 δηλώνονται τα φιλοδωρήματα μισθωτών στην εστίαση, μέχρι 300 ευρώ μηνιαίως, τα οποία δεν φορολογούνται. Ποσά άνω των 300 ευρώ ή φιλοδωρήματα που καταβάλλονται ως μέρος του μισθού υπόκεινται σε φορολογία.

googletag.cmd.push(function() { googletag.display('300x250_middle_2'); });

7. Μείωση 50% του τεκμαρτού εισοδήματος. Οι κωδικοί 047-048 αφορούν φορολογούμενους με επαγγελματική έδρα και κύρια κατοικία:

n Σε οικισμούς με πληθυσμό κάτω των 500 κατοίκων ή δημοτικές κοινότητες με λιγότερους από 1.500 κατοίκους (εκτός Αττικής, πλην νησιών).

n Σε νησιά με πληθυσμό κάτω των 3.100 κατοίκων.

n Πολύτεκνους, μονογονεϊκές οικογένειες με ανήλικα τέκνα και εκμεταλλευτές ταξί με ιδιοκτησία έως 25%.

8. Ελεύθεροι επαγγελματίες. Οσοι αμφισβητούν το ελάχιστο ποσό καθαρού εισοδήματος συμπληρώνουν τους κωδικούς 443-444. Η αμφισβήτηση του τεκμηρίου δεν αναιρεί τη βεβαίωση και καταβολή του φόρου.

9. Εξαίρεση από το τεκμαρτό εισόδημα. Οι κωδικοί 045-046 συμπληρώνονται από τον φορολογούμενο για την εξαίρεσή του από τον προσδιορισμό του ελάχιστου καθαρού ποσού εισοδήματος ή την αναλογική μείωση του τεκμαρτού εισοδήματος στην περίπτωση άσκησης επιχειρηματικής δραστηριότητας για περιορισμένο χρονικό διάστημα βάσει νομοθετικής ή κανονιστικής ρύθμισης. Σημειώνεται ότι δεν θα φορολογηθούν με βάση το τεκμαρτό εισόδημα αλλά σύμφωνα με τα εισοδήματα που θα δηλώσουν στην Εφορία:

n Οι αγρότες.

n Οσοι αμείβονται με μπλοκάκι και έχουν έως τρεις εργοδότες.

n Οι επαγγελματίες που παρουσιάζουν αναπηρία ίση ή μεγαλύτερη του 80%.

n Τα καφενεία σε χωριά με λιγότερους από 500 κατοίκους και νησιά κάτω από 3.100 κατοίκους. Οι ασφαλιστικοί σύμβουλοι που συνεργάζονται με μέχρι δύο εταιρείες και δηλώνουν ως έδρα την κατοικία τους.

googletag.cmd.push(function() { googletag.display('300x250_middle_3'); });

n Οι νέοι επαγγελματίες για τα τρία πρώτα χρόνια από την έναρξη της δραστηριότητας.

10.  Ψαλίδι 30% στα τεκμήρια διαβίωσης. Οσοι είναι 65 ετών και άνω (γεννήθηκαν μέχρι 31 Δεκεμβρίου 1959) στους κωδικούς 013-014 πρέπει να επιλέξουν πάνω στη λέξη ΝΑΙ για να εξασφαλίσουν έκπτωση στα τεκμήρια.

11. Εργαζόμενοι με μπλοκάκι. Απαλλάσσονται από το ελάχιστο τεκμαρτό εισόδημα και δικαιούνται έκπτωση φόρου όπως και οι μισθωτοί εφόσον στους κωδικούς 019-020 επιλέγουν πάνω στη λέξη ΝΑΙ.

12. Ανείσπρακτα ενοίκια. Οι φορολογούμενοι, για να μη φορολογηθούν με συντελεστές 15%-45% για εισοδήματα από ενοίκια που δεν εισέπραξαν το 2024, θα πρέπει, μέχρι την προθεσμία υποβολής της δήλωσης, να έχουν εκδώσει διαταγή πληρωμής ή διαταγή απόδοσης χρήσης μισθίου ή δικαστική απόφαση αποβολής ή επιδίκασης μισθωμάτων ή να έχει ασκηθεί (κατατεθεί και κοινοποιηθεί) εναντίον του μισθωτή αγωγή αποβολής ή επιδίκασης μισθωμάτων.

13. Κάλυψη τεκμηρίων. Στους κωδικούς 781-782 δηλώνονται ποσά που καλύπτουν τεκμήρια (έσοδα από πωλήσεις ακινήτων, εφάπαξ παροχές ασφαλιστικών ταμείων, έσοδα από δάνεια, κληρονομιές, δωρεές ή γονικές παροχές χρηματικών ποσών).

14. Ανακαίνιση – επισκευή ακινήτων. Τους κωδικούς 627-628 συμπληρώνουν όσοι εντός του 2024 πλήρωσαν με ηλεκτρονικό χρήμα υλικά και παροχή υπηρεσιών για την ενεργειακή, λειτουργική και αισθητική αναβάθμιση των ακινήτων τους. Κερδίζουν έκπτωση φόρου έως 3.200 ευρώ.

15. Κενές κατοικίες. Δεν εφαρμόζεται το τεκμήριο διαβίωσης για τις κενές και ημιτελείς κατοικίες. Δεν συμπληρώνονται στο Ε1 αλλά στο Ε2.

16. Εκπτωση στα εισοδήματα από ακίνητα. Τα εισοδήματα από ακίνητα φορολογούνται από το πρώτο ευρώ με συντελεστές 15%-45%, αφού προηγουμένως αφαιρεθεί από αυτά ποσοστό 5% που αναγνωρίζεται ως δαπάνη για επισκευή, συντήρηση, ανακαίνιση και άλλες λειτουργικές ανάγκες των εκμισθούμενων ακινήτων.

17. Ανάλωση κεφαλαίου. Ο κωδικός 787-788 μπορεί να ακυρώσει τα τεκμήρια καθώς δηλώνεται η ανάλωση κεφαλαίου.

18. Δωρεάν παραχώρηση κατοικίας.

Η δωρεάν παραχώρηση μιας κύριας κατοικίας επιφάνειας μέχρι 200 τ.μ. από γονείς σε παιδιά και αντίστροφα, προς παππούδες, γιαγιάδες και προς παιδιά, εγγόνια, είναι αφορολόγητη για τον φορολογούμενο που παραχωρεί την κατοικία. Σημειώστε ότι το τεκμήριο κατοικίας εφαρμόζεται και για τη δωρεάν παραχωρούμενη κατοικία.

19. Δαπάνες με αποδείξεις.

Οι φορολογούμενοι θα πρέπει να καλύπτουν το 30% του εισοδήματός τους με δαπάνες που έχουν πραγματοποιηθεί με ηλεκτρονικές πληρωμές (κάρτες, e-banking). Σε διαφορετική περίπτωση πληρώνουν έξτρα φόρο με συντελεστή 22% στις αποδείξεις που λείπουν.

Οι φορολογούμενοι κερδίζουν έξτρα έκπτωση εφόσον έχουν ηλεκτρονικές αποδείξεις από 20 κατηγορίες επαγγελμάτων στις οποίες περιλαμβάνονται μεταξύ άλλων οι εργασίες υδραυλικού, ψυκτικού, συντηρητή θέρμανσης, ηλεκτρολόγου, μόνωσης, τοιχοποιίας, σοβατίσματος, τοποθέτησης πλακιδίων, ταξί, κομμωτήρια, κουρεία και καταστήματα ομορφιάς, σχολές χορού.

Οι δαπάνες για επισκέψεις σε γιατρούς, οδοντιάτρους, ορθοδοντικούς οστεοπαθητικούς, χειροπράκτες, οφθαλμίατρους, χειροποδιστές, ποδολόγους και για άλλες υπηρεσίες ιατρικού χαρακτήρα μετράνε διπλά για την κάλυψη του 30% του ετήσιου πραγματικού εισοδήματος με ηλεκτρονικές δαπάνες. Για παράδειγμα, απόδειξη αξίας 100 ευρώ μετράει στην Εφορία για 200 ευρώ.

20. Επιχειρήσεις που προχώρησαν σε προσλήψεις. Επιχειρήσεις με ακαθάριστα έσοδα έως 2 εκατ. ευρώ που αύξησαν τον αριθμό των εργαζομένων πλήρους απασχόλησης κατ’ ελάχιστο για τρεις μήνες απαλλάσσονται από το τέλος επιτηδεύματος.

21. Βοηθητικό προσωπικό. Δεν εφαρμόζεται το τεκμήριο διαβίωσης για έναν μόνο οικιακό βοηθό ή όταν ο φορολογούμενος ή πρόσωπο που συνοικεί με αυτόν και τον βαρύνει έχει αναπηρία 67% από διανοητική καθυστέρηση ή φυσική αναπηρία ή είναι ηλικίας άνω των 65 ετών και απασχολεί έναν νοσοκόμο.

22. Επιστροφή φόρου με τη δήλωση ΙΒΑΝ. Εάν κατά την υποβολή της δήλωσης δεν έχει ήδη γνωστοποιηθεί στη Φορολογική Διοίκηση τραπεζικός λογαριασμός (αριθμός ΙΒΑΝ) και με βάση τη δήλωση προσδιορίζεται πιστωτικό υπόλοιπο και εκδίδεται πράξη με την οποία συνίσταται και βεβαιώνεται απαίτηση για επιστροφή φόρου, εμφανίζεται μήνυμα που ενημερώνει για την υποχρέωση γνωστοποίησής του. Η γνωστοποίηση του αριθμού ΙΒΑΝ πραγματοποιείται με υποβολή ηλεκτρονικής Υπεύθυνης Δήλωσης του δικαιούχου στην ψηφιακή πύλη myAADE στην καρτέλα «Μητρώο και Επικοινωνία» της ΑΑΔΕ.

23. Σκάφος σε ακινησία. Δεν υπολογίζεται ως τεκμήριο διαβίωσης.

24. Αγρότες. Μειωμένος κατά 50% είναι ο φόρος εισοδήματος για τους συνεταιρισμένους αγρότες καθώς και για όσους ασκούν συμβολαιακή γεωργία. Θα πρέπει να συμπληρωθούν οι κωδικοί 035-036.

25. Κάτοικοι εξωτερικού. Δεν εφαρμόζονται τα τεκμήρια διαβίωσης στα φυσικά πρόσωπα που έχουν τη φορολογική κατοικία τους στην αλλοδαπή, ακόμα κι αν αποκτούν εισόδημα στην Ελλάδα.

26. Αφορολόγητο ποσό. Ισχύει έκπτωση φόρου εισοδήματος 777 έως 1.340 ευρώ για μισθωτούς, συνταξιούχους και κατ’ επάγγελμα αγρότες χωρίς παιδιά ή με προστατευόμενα παιδιά.

27. Δήλωση με επιφύλαξη. Υποβάλλεται ηλεκτρονικά και εντός χρονικού διαστήματος 30 ημερών οφείλουν οι φορολογούμενοι να προσκομίσουν τα απαραίτητα δικαιολογητικά.

28. Δόσεις – εκπτώσεις. Ο φόρος εισοδήματος μπορεί να πληρωθεί:

n Εφάπαξ μέχρι 31 Ιουλίου 2025 με έκπτωση φόρου 4% εάν η δήλωση υποβληθεί έως 30 Απριλίου 2025, 3% εάν η δήλωση υποβληθεί έως 15 Ιουνίου 2025 και 2% εάν η δήλωση υποβληθεί έως 15 Ιουλίου 2025.

n Σε 8 ίσες μηνιαίες δόσεις.

n Σε 12 άτοκες μηνιαίες δόσεις με πιστωτική κάρτα.

n Σε έως 24 μηνιαίες έντοκες δόσεις με την πάγια ρύθμιση.

29. Αναδρομικά.

Τροποποιητικές δηλώσεις για αναδρομικά ποσά μισθών, συντάξεων, επιδομάτων και λοιπά αναδρομικά ποσά φορολογικού έτους 2015 και επόμενων υποβάλλονται ηλεκτρονικά μέχρι τις 31 Δεκεμβρίου 2025.

30. Χωριστές δηλώσεις.

Στις χωριστές δηλώσεις δεν υφίσταται η έννοια του οικογενειακού εισοδήματος για την κάλυψη των τεκμηρίων διαβίωσης (αυτοκίνητα, κατοικίες κ.ά.) και απόκτησης περιουσιακών στοιχείων καθενός από τους συζύγους, καθώς βαρύνουν τον κάθε σύζυγο ατομικά.

Για τη δυνατότητα κάλυψης τεκμηρίων με ανάλωση κεφαλαίου δεν μπορεί να γίνει επίκληση εισοδημάτων από τη δήλωση του άλλου συζύγου.

Επίσης δεν υπάρχει δυνατότητα μεταφοράς ποσού αποδείξεων από τον έναν σύζυγο στον άλλο, οπότε αν κάποιος έχει έλλειμμα αποδείξεων θα βρεθεί αντιμέτωπος με την επιβολή του πέναλτι 22% επί του ποσού που θα λείπει από το όριο του 30%.

Αν υπάρχει ένα κόμμα που αυτή τη στιγμή δείχνει να εκτοξεύεται στις δημοσκοπήσεις, αυτό είναι η Πλεύση Ελευθερίας της Ζωής Κωνσταντοπούλου – η υπόθεση των Τεμπών δίνει ευκαιρία και ορατότητα σε εκείνην που (ανεξαρτήτως αν στην ουσία έχει δίκιο) κράτησε την πιο σκληρή και επίμονη στάση για το θέμα, τόσο εντός όσο και εκτός Βουλής, κερδίζοντας από το κύμα αντισυστημικότητας που έχει προκληθεί τον τελευταίο μήνα. Η Κωνσταντοπούλου, ωστόσο, δεν είναι ένα άγνωστο πρόσωπο στην ελληνική πολιτική σκηνή: από την παρουσία της στην προεδρία της Βουλής το πρώτο εξάμηνο του 2015 έχει αποκτήσει σφοδρούς πολιτικούς αντιπάλους, ενώ η είσοδος της Πλεύσης Ελευθερίας στο Κοινοβούλιο στις εκλογές του 2023 θεωρήθηκε αποτέλεσμα μιας πολύ καλής επικοινωνιακής καμπάνιας που αφορούσε κυρίως την επικεφαλής της. Το βασικό ερώτημα της επόμενης ημέρας, αυτή τη στιγμή, αφορά εκείνη: πού οφείλεται η ξαφνική άνοδος της Κωνσταντοπούλου; Μπορεί να τρέξει απέναντι από τη συγκυρία; Ο Γιάννης Μπαλαμπανίδης (Metron Analysis), ο Αντώνης Παπαργύρης (GPO), o Αγγελος Σεριάτος (Prorata) και ο επίκουρος καθηγητής Πολιτικής Συμπεριφοράς του ΔΠΘ Γιώργος Σιάκας απαντούν στα «ΝΕΑ Σαββατοκύριακο».

Αντώνης Παπαργύρης: «Ζωή»

Η δημοσκοπική εκτόξευση της Πλεύσης Ελευθερίας τον τελευταίο μήνα συνιστά σίγουρα μια εντυπωσιακή εκλογική μετατόπιση, χωρίς, ωστόσο, να αποτελεί ένα μοναδικό φαινόμενο, αφού και στο παρελθόν έχουμε δει πολιτικούς σχηματισμούς να ανεβάζουν απότομα και σε μικρό χρονικό διάστημα τις δημοσκοπικές τους επιδόσεις και το ίδιο γρήγορα, τα ποσοστά αυτά να συρρικνώνονται και να επιστρέφουν στο σημείο εκκίνησης.

Το κόμμα Αβραμόπουλου, ο ΣΥΡΙΖΑ του 2009, η ΔΗΜΑΡ, το Ποτάμι είναι παραδείγματα της πρόσφατης πολιτικής ιστορίας, όπου κόμματα βίωσαν μια δημοσκοπική άνοιξη, στη συνέχεια, όμως, κάποια από αυτά δεν έφτασαν ούτε στην κάλπη, ενώ τα περισσότερα περιορίστηκαν σε μονοψήφιες καταγραφές, πιεζόμενα από τα σκληρά πολιτικά διλήμματα που τελικά υπερισχύουν σε μια εκλογική διαδικασία και τα οποία δεν λειτουργούν σε μια δημοσκοπική αποτύπωση που διεξάγεται σε νεκρό εκλογικό χρόνο.

Πιο πρόσφατο παράδειγμα αποτελεί η περίπτωση του κ. Κασσελάκη, ο οποίος αναδείχθηκε σε πραγματικό αστέρα του μιντιακού συστήματος με πολύ μεγάλη τηλεοπτική προβολή, η οποία όμως μετά το αποτέλεσμα των ευρωεκλογών του 2024 οδήγησε στην επεισοδιακή αποπομπή του από το κόμμα του και τη σταδιακή του εξαφάνιση από το πολιτικό σκηνικό στο οποίο κανείς πρέπει να ψάξει εξονυχιστικά για να βρει μια δήλωση ή μια παρέμβασή του σήμερα.

Η περίπτωση της κυρίας Κωνσταντοπούλου είναι βεβαίως διαφορετική σε πολλά σημεία, καθώς η ίδια είναι ένα πρόσωπο με σταθερή, πολιτική παρουσία τα τελευταία δέκα χρόνια σε ρόλους πρωταγωνιστικούς που συνδέουν δύο περιόδους που φαινομενικά δεν σχετίζονται, έχουν όμως ένα κοινό σημείο που δεν είναι άλλο από τη μαζική συμμετοχή των πολιτών σε κινηματικές διαδικασίες που σχηματοποιούν το λαό σε πολιτικό υποκείμενο με δρώντα και ενεργό ρόλο σε θέση οδηγού και όχι παρατηρητή των εξελίξεων.

Η κυρία Κωνσταντοπούλου είχε σημαντική παρουσία στις πλατείες των αγανακτισμένων, μέσω της επιτροπής διεκδίκησης των γερμανικών αποζημιώσεων, των επεισοδίων που ακολούθησαν το κλείσιμο της ΕΡΤ, ενώ η θητεία της ως Προέδρου της Βουλής συνοδεύτηκε με πολλές στιγμές έντασης εντός του Κοινοβουλίου. Η αποχώρησή της από την κυβέρνηση Τσίπρα μετά τη σύναψη της δανειακής σύμβασης μπορεί να μην οδήγησε σε επανεκλογή της τον Σεπτέμβριο του 2015, υπηρέτησε όμως το προφίλ της αταλάντευτης, μαχητικής πολιτικού που δεν διστάζει να εγκαταλείψει υψηλά πολιτικά αξιώματα, όταν διακυβεύονται οι αξίες και οι αρχές στις οποίες η ίδια είναι ταγμένη.

googletag.cmd.push(function() { googletag.display('300x250_middle_2'); });

googletag.cmd.push(function() { googletag.display('300x250_m2'); });

Το 2025 ξαναβρίσκουμε την κυρία Κωνσταντοπούλου πρωταγωνίστρια στην υπόθεση της εθνικής τραγωδίας των Τεμπών ως νομική συμπαραστάτισσα οικογενειών των θυμάτων και ως πολιτική έκφραση των πολιτών για αλήθεια, δικαιοσύνη και αποκάλυψη όλων των πτυχών της υπόθεσης. Εμφανίζεται ως υπερασπιστής του δημόσιου συμφέροντος, φωνή των πολλών, επίμονη και αταλάντευτη αποσπώντας την αναγνώριση των πολιτών που έστω και δημοσκοπικά την επιβραβεύουν.

Την ίδια στιγμή είναι η Ζωή. Στις κατ’ ιδίαν συζητήσεις τους οι πολίτες την προσφωνούν με το μικρό της όνομα. Η προσφώνηση αυτή δείχνει οικειότητα και η οικειότητα δημιουργεί εμπιστοσύνη. Μία εμπιστοσύνη που δεν απολαμβάνει το υπόλοιπο πολιτικό σύστημα. Χωρίς να επιχειρώ καμία σύγκριση με πολιτικά πρόσωπα – μύθους του παρελθόντος, είχαμε πολλά χρόνια να δούμε στην Ελλάδα μία / έναν πολιτικό που οι πολίτες να αναφέρονται σε αυτόν/ή με το μικρό όνομα.

Ο Αντώνης Παπαργύρης είναι διευθυντής ερευνών GPO Γιάννης Μπαλαμπανίδης: Σε αχαρτογράφητα νερά

Τελευταία, ο όρος «αντισυστημισμός» κυκλοφορεί ευρέως. Θα πρέπει ίσως να είμαστε επιφυλακτικοί, διότι ελλοχεύει ο κίνδυνος να συμβεί ό,τι συνέβη με τον όρο «λαϊκισμός»: να διευρυνθεί τόσο πολύ, ώστε να καταλήξει να σημαίνει τα πάντα και τίποτε.

Θα μπορούσαμε όμως να συμφωνήσουμε ότι η κοινωνική και πολιτική συγκυρία είναι αρκετά θερμή ώστε να μην ευνοεί αυτό που λέμε mainstream πολιτική. Παρατηρώντας τις τάσεις, φαίνεται ότι κρίσιμοι δείκτες βρίσκονται σε πορεία επιδείνωσης. Για παράδειγμα, η αντίληψη ότι η χώρα οδεύει προς τη λάθος κατεύθυνση ενισχύεται σταθερά, πάνω σε ένα υπόστρωμα αντιλαμβανόμενων προβλημάτων όπου έχει εμπεδωθεί το βάρος της Ακρίβειας και της Οικονομίας (με αντίστοιχα 27% και 21% ως πρώτη αναφορά στη σχετική ερώτηση του Metron Forum Φεβρουαρίου) αλλά στην παρούσα συγκυρία αναδύεται ως αιχμή και η Κρίση Θεσμών (12%), που συνδέεται με την υπόθεση των Τεμπών.

googletag.cmd.push(function() { googletag.display('300x250_middle_3'); });

Σε αυτό το περιβάλλον, επιδεινώνονται οι δείκτες ικανοποίησης τόσο από την Κυβέρνηση, για την οποία η επικρατούσα αντίληψη είναι ότι επιδιώκει τη συγκάλυψη της υπόθεσης, όσο και από την Αντιπολίτευση. Αν σε αυτά προσθέσουμε τη διαχρονικά χαμηλή Πολιτική Εμπιστοσύνη, τις χαμηλές επιδόσεις που καταγράφει η εμπιστοσύνη σε βασικούς θεσμούς (Δικαιοσύνη, κόμματα, συνδικάτα, τράπεζες, ΜΜΕ), αλλά και το εύρημα ότι 1 στους 2 αισθάνεται «εκτός των τειχών», τότε έχουμε ιχνογραφήσει ένα ναρκοθετημένο κοινωνικό πεδίο όπου μπορεί να καλλιεργούνται τάσεις εναντίωσης στη «συστημική» πολιτική σφαίρα.

Οι τάσεις αυτές δεν μεταφράζονται αυτόματα σε αλλαγές συσχετισμών στο πεδίο του κομματικού ανταγωνισμού. Ωστόσο, καθώς η επικαιρότητα κυριαρχείται από το ζήτημα των Τεμπών, που προσλαμβάνει και μια «ενσώματη» διάσταση συμμετοχής – μετά από πολλά χρόνια αδράνειας – στις μαζικές συγκεντρώσεις του Ιανουαρίου – Φεβρουαρίου, φαίνεται ότι ευνοούνται τα κόμματα που δεν αποτελούν mainstream πολιτικές δυνάμεις αλλά επένδυσαν στην ατζέντα αυτή.

Στο δεξιό σκέλος του πολιτικού φάσματος είδαμε τον Φεβρουάριο την Ελληνική Λύση να ενισχύεται για τρίτο συναπτό μήνα (10,3% στην εκτίμηση ψήφου) και στο αριστερό την Πλεύση Ελευθερίας να κάνει ένα άλμα από 4,5% τον Ιανουάριο σε 8,9%, με εισροές από ΣΥΡΙΖΑ, ΠΑΣΟΚ και ΝΔ. Η κυρία Κωνσταντοπούλου ήταν η πολιτική αρχηγός με τις περισσότερες θετικές/μάλλον θετικές γνώμες (44%, ενώ ο επικεφαλής της Ελληνικής Λύσης κ. Βελόπουλος 26%) και το καλύτερο ισοζύγιο θετικών – αρνητικών απόψεων.

Θα πρέπει όμως να δούμε πώς θα εξελιχθούν οι τάσεις αυτές το επόμενο διάστημα. Είναι δύσκολο να αλλάξει άμεσα η απαισιόδοξη αίσθηση που επικρατεί. Είναι «ευκολότερο» να μεταβληθεί η πολιτική και κοινωνική ατζέντα. Προς το παρόν, το κοινωνικό κλίμα δεν ευνοεί τα κόμματα που γίνονται αντιληπτά ως «συστημικά», ακόμη και εάν εναρμονίζονται με το κοινωνικό αίσθημα για τα Τέμπη. Από την άλλη, τα κόμματα διαμαρτυρίας πιέζονται όταν η ατζέντα ανοίγει και τίθενται και άλλα ζητήματα στο τραπέζι, ιδίως ζητήματα που αφορούν το «σκληρό» πεδίο της διακυβέρνησης. Πάντως, το πολιτικό παιχνίδι είναι ανοιχτό και τα νερά παραμένουν αχαρτογράφητα.

Ο Γιάννης Μπαλαμπανίδης είναι πολιτικός αναλυτής, επικεφαλής πολιτικής και κοινωνικής έρευνας Metron Analysis Αγγελος Σεριάτος: Ηρθε για να μείνει

Αναμφίβολα, η αποευθυγράμμιση σημαντικής μερίδας εκλογέων από προηγούμενες επιλογές τους έχει ήδη συντελεστεί, οδηγώντας σε ένα πλήρως κατακερματισμένο πολιτικό τοπίο. Φυσικά, το αποτέλεσμα των πρόσφατων ευρωεκλογών δεν ήταν προϊόν μιας «χαλαρής» διάθεσης των ψηφοφόρων, αλλά προάγγελος του τοπίου που τώρα διαμορφώνεται μπροστά μας και τελικά ενός νέου επικείμενου εκλογικού σεισμού ανάλογου ενδεχομένως με αυτόν που βιώσαμε το 2012-2015. Πλέον, διανύουμε μια επόμενη φάση κατά την οποία κρίσιμη μάζα πολιτών σταδιακά συντάσσεται με νέες δυνάμεις που – δικαίως ή αδίκως, λίγο αφορά την εμπειρική έρευνα – προσλαμβάνονται ως να εναντιώνονται την καθεστηκυία τάξη πραγμάτων. Αυτοί οι σχηματισμοί προέρχονται κυρίως από τον χώρο της Ακρας Δεξιάς στο πλαίσιο και της ευρύτερης διεθνούς συνθήκης, αλλά όχι με τρόπο αποκλειστικό: το κόμμα που ευνοείται όσο κανένα άλλο στη συγκυρία είναι η Πλεύση Ελευθερίας. Γεγονός καθόλου τυχαίο, όπως έχει σωστά επισημανθεί με όλους τους δυνατούς τρόπους στον δημόσιο διάλογο. Ηρθε, όμως, για να μείνει – αυτή τη φορά – η Ζωή Κωνσταντοπούλου;

Η τρέχουσα κρίση στρατηγικής του χώρου της πληθυντικής Αριστεράς, που συνδέεται με πλήθος παραγόντων αλλά χαρακτηρίζεται και από μια διανοητική «τεμπελιά» και σχετική ανεπάρκεια, εφάπτεται μιας άλλης νέας συνθήκης: του τερματισμού της κοινωνικής σιωπής, της κοινωνικής συναίνεσης γύρω από το μη χείρον βέλτιστον. Εντός αυτού του πλαισίου, η μαχητική Ζωή Κωνσταντοπούλου, που δεν της καταλογίζονται ευθύνες σε σχέση ούτε με τον πολιτικό συμβιβασμό του 2015, ούτε με τη μετέπειτα πορεία του κυβερνητικού εγχειρήματος ΣΥΡΙΖΑ 2015-2019, έκανε (πραγματικό) rebranding.

Η Πλεύση Ελευθερίας είναι ένα κόμμα, το οποίο προγραμματικά ενστερνίζεται κατά κανόνα αριστερές, δημοκρατικές θέσεις. Εν τούτοις, έχει αποδείξει – σε μια σειρά από ζητήματα (π.χ. Συμφωνία των Πρεσπών) – ότι «εφόσον απαιτηθεί» μπορεί να υιοθετήσει θέσεις ξένες προς την Αριστερά. Φυσικά, ο τρόπος λειτουργίας του κόμματος που ηγείται, δεν επιτρέπει να το αντιληφθούμε ως μηχανισμό με ορίζοντα τον κοινωνικό μετασχηματισμό. Η ιδιαίτερα φασαριόζικη Πλεύση Ελευθερίας λειτουργεί πασιφανώς υπό τη σκιά της Ζωής Κωνσταντοπούλου. Η ίδια, δε, δείχνει διατεθειμένη «να γυρίσει τον κόσμο ανάποδα ώστε να αποδοθεί δικαιοσύνη» στην υπόθεση που συγκλόνισε όσο καμία άλλη την ελληνική κοινωνία τα τελευταία πολλά χρόνια. Και έχει αποδείξει – ως πρόεδρος της Βουλής – ότι διαθέτει εξαιρετικό πείσμα, δηλαδή ένα σημαντικό εχέγγυο για τον οποιοδήποτε ανυποχώρητο αγώνα, αλλά και – λόγω επαγγέλματος – τεχνική επάρκεια, ένα δηλαδή εξίσου σημαντικό εχέγγυο για τη δικαίωση του πολύ συγκεκριμένου αυτού αγώνα.

Η Ζωή Κωνσταντοπούλου που προσλαμβάνεται ως κάτι «νέο» για ορισμένους, και ως το πιο «έντιμο» κομμάτι του παλιού για άλλους, αντιπαρατέθηκε ευθέως με πρόσωπα που – δικαίως ή αδίκως – μπαίνουν στο κάδρο των ευθυνών της «συγκάλυψης» των Τεμπών, υπερασπιζόμενη απλούς καθημερινούς ανθρώπους: τα θύματα και τους συγγενείς τους. Ετσι, σε μια περίοδο θεσμικής δυσπιστίας, η ηγέτιδα της Πλεύσης Ελευθερίας συμπυκνώνει πολιτικά το αίτημα περί «ανυποχώρητου αγώνα για τον έλεγχο των ελίτ» αλλά και ένα ακόμα πιο συγκεκριμένο: «Να αποδοθεί δικαιοσύνη και να τιμωρηθούν όσοι και όσες πρέπει να τιμωρηθούν».

Καταληκτικά, παρά την ύπαρξη σχετικών προγραμματικών θέσεων, το γεγονός ότι η Πλεύση Ελευθερίας δεν φροντίζει για την εμπέδωση ενός συνολικού εναλλακτικού πολιτικού ορίζοντα, στερεί δυναμική από το εγχείρημα. Ωστόσο, η συνολική υποχώρηση του κομματικού φαινομένου, η βαθιά κρίση στρατηγικής των κομμάτων του μη δεξιού χώρου, αλλά και η κοινωνικά αποδιδόμενη στην Πλεύση Ελευθερίας, θεματική αρμοδιότητα ως προς την υπόθεση των Τεμπών, αποτελούν ισχυρές ενδείξεις ότι η Πλεύση Ελευθερίας ήρθε για να μείνει. Τουλάχιστον μέχρι να διεξαχθούν εκλογές εθνικής κλίμακας. Το αναπάντητο ερώτημα είναι αν μπορεί να αποκτήσει – και – κυβερνητική κλίση ή όχι. Γιατί το αν θα είναι εκ των πρωταγωνιστών της αμέσως επόμενης περιόδου έχει ήδη απαντηθεί. Ο καιρός γαρ εγγύς.

Ο Αγγελος Σεριάτος είναι επιστημονικός διευθυντής Prorata

Από μεριάς μου λοιπόν…: Ο καλλιτέχνης έχει δικαίωμα να εκφράσει την προσωπική του άποψη, να αντιδράσει και να θέσει με αυτόν τον τρόπο τα δικά του ερωτήματα.

Π.χ. στο άκουσμα όσων πολέμων γίνονται με δικαιολογία την καθαρότητα και το δίκαιο όπως όμως το δίκιο το ορίζει του καθένα ο Θεός. Σκεφτείτε πόσοι πόλεμοι γίνονται ακόμη και σήμερα με θρησκευτικό μανδύα… και πίσω από τον μανδύα βέβαια κρύβονται συμφέροντα…

Η κοινωνία, άρα και η πολιτική, χρησιμοποιεί τη θρησκεία για να συντονίσει, να φανατίσει και να μαντρώσει τις μάζες με απειλές, φόβο και σκοταδισμό. Εφόσον η θρησκεία αντιμετωπίζει τον πιστό εκ των προτέρων ως αμαρτωλό και αν δεν ενταχθεί, υπακούοντας σε αυτήν, η παράδοση λέει πως θα κριθεί και θα πάει στην αιώνια κόλαση, αποτελεί εκφοβισμό. Μια θρησκεία και μια κοινωνία που μας εκπαιδεύει να είμαστε σχεδόν εκ γενετής φοβισμένοι και ενοχοποιημένοι…

Επίσης, οι βιογραφίες των αγίων, αλλά και οι στρατιωτικές περιβολές τους με όπλα εποχής, όπως αυτοί εικονίζονται στις εκκλησίες, μου δημιουργούν την τεράστια απορία πώς αυτοί οι άνθρωποι μπορούν να μεταφέρουν τον λόγο του Θεού, της ειρήνης, του αλληλοσεβασμού, της αγάπης και της αρμονίας, εφόσον οι ίδιοι είναι ικανοί να σκοτώνουν, μάλιστα πολλοί από αυτούς ανήκαν σε τάγματα εφόδου και είχαν διακριθεί για τα πολεμικά τους κατορθώματα… Είναι οι ίδιοι που μας απειλούν, πως αν δεν είμαστε και εμείς με το μέρος τους, θα βρεθούμε αντιμέτωποι με χιλιάδες δεινά… Μια μόνιμη απειλή λοιπόν από φαντάσματα και μυθοπλασίες…

Στην πολύ συχνή φραστική επίθεση που έχω δεχτεί, τι θα γινόταν αν έκανα το ίδιο με τον Μωάμεθ, η απάντησή μου είναι πως στη χώρα μου έχω δεχθεί επιρροές από τον χριστιανισμό, που ακόμη και μέχρι πριν από λίγα χρόνια ήταν υποχρεωτική η αναγραφή του θρησκεύματος στην ταυτότητά μου.

Η θρησκεία μάς εκπαιδεύει να διαχωρίσουμε τους ανθρώπους σε καλούς και κακούς, να χωριζόμαστε σε ομάδες και να βλέπουμε αντιπάλους… εχθρούς. Αλήθεια, αυτός είναι ο Θεός σας που μεταφέρει τον λόγο της αγάπης, της ειρήνης και της αρμονίας, της συμφιλίωσης;

googletag.cmd.push(function() { googletag.display('300x250_m2'); });

Φυσικά και δεν είναι κανείς υποχρεωμένος να συμφωνήσει μαζί μου, ούτε ιδεολογικά, ούτε αισθητικά. Είναι όμως η δική μου οπτική και ο ρόλος του καλλιτέχνη είναι να θέτει απόψεις και ερωτήματα. Δεν είναι όλοι οι θεατές συμβατοί με όλα τα έργα και είναι λογικό.

googletag.cmd.push(function() { googletag.display('300x250_middle_2'); });

Η θρησκεία μας για μένα αποτελεί τη σύγχρονη μυθολογία μας, γεμάτη δράματα, κατάρες και δεισιδαιμονίες…

Τα ίδια αλλά με άλλα λόγια και άλλα πρόσωπα έλεγε και η αρχαία μυθολογία των προγόνων μας, φόβοι, αμαρτίες και δεισιδαιμονίες…

Οσον αφορά τη δουλειά μου, ο τρόπος έκφρασης στη συγκεκριμένη περίπτωση είναι ποιητικός, χωρίς να απεικονίζει κάτι προσβλητικό και δεν υποχρεώνω κανέναν να δει κάτι που δεν θέλει… Στα έργα μου μιλάω για τον ανθρώπινο πόνο.

Ο Χριστόφορος Κατσαδιώτης είναι χαράκτης – εικαστικός και ο δημιουργός των έργων τέχνης που βανδαλίστηκαν πρόσφατα στην Εθνική Πινακοθήκη από τον βουλευτή της Νίκης

Οι ψηφοφόροι δείχνουν την τελευταία περίοδο μια τάση προς αντισυμβατικές επιλογές. Αυτό αποτελεί κάποια τρέλα, εξτρεμισμό ή επίθεση προς το σύστημα; Τίποτα από αυτά.

Για να κατανοήσουμε το νέο σκηνικό – έστω όπως διαμορφώνεται στις δημοσκοπήσεις σε αυτή τη φάση – μπορούμε να διακρίνουμε τρία βασικά χαρακτηριστικά της κοινής γνώμης.

Πρώτον, εξαιρετικά υψηλά ποσοστά κυνισμού. Οι ψηφοφόροι αντιμετωπίζουν με εξαιρετική καχυποψία πλέον τα εδραιωμένα κόμματα. Συχνά εκτιμούν πως οι διαφορές τους είναι σχεδόν ασήμαντες.

Δεύτερον, γενικευμένο αίσθημα ματαίωσης των προσδοκιών. Σε μια όμοια περίοδο με το 2009, όταν το ΠΑΣΟΚ αμφισβήτησε τη διαφαινόμενη κρίση και με τη ρητορική του «λεφτά υπάρχουν» κέρδισε εμφατικά τις εκλογές, έτσι το 2019 και το 2023 η Νέα Δημοκρατία κυριάρχησε απορρίπτοντας τη διαχείριση του ΣΥΡΙΖΑ. Μετά το 2009 η απομάγευση των ψηφοφόρων οδήγησε στη ραγδαία αποδυνάμωση των κομμάτων και στις εκλογές ανατροπής του κομματικού συστήματος του 2012. Σήμερα, διαφαίνεται πάλι μια γενική απαίτηση αλλαγών.

Τρίτον, το αίσθημα πολιτικής αναποτελεσματικότητας και αδιαφανούς διαχείρισης. Το δυστύχημα των Τεμπών, ως ένα τριφασικό φαινόμενο, συμπυκνώνει τα παραπάνω στοιχεία. Στα Τέμπη μπορούμε να διακρίνουμε τη φάση πριν από το δυστύχημα, δηλαδή την κατάσταση των σιδηροδρόμων και την αδυναμία του πολιτικού συστήματος να δημιουργήσει σύγχρονες σιδηροδρομικές μεταφορές στη χώρα, τη φάση του δυστυχήματος, αλλά και τη φάση της διαχείρισης, μετά το δυστύχημα. Στη φάση της διαχείρισης, η κυβέρνηση άλλοτε με υψηλούς τόνους, άλλες φορές επιχειρώντας αλλαγή της ατζέντας, οδήγησε σε μια γενικευμένη πεποίθηση επιχειρούμενης συγκάλυψης.

Επομένως δεν τρελάθηκαν οι ψηφοφόροι. Απλώς αναζητούν τα βασικά στοιχεία αποτελεσματικής δημοκρατικής λειτουργίας σε άλλες επιλογές, καθώς αυτές που εμπιστεύτηκαν τόσα χρόνια δεν κατάφεραν να τα αποδώσουν. Η άνοδος αντισυμβατικών φωνών σήμερα, όπως της Πλεύσης Ελευθερίας από τα αριστερά, ή της Ελληνικής Λύσης από τα δεξιά, ή και η δημιουργία νέων κομμάτων, ανταποκρίνονται ακριβώς σε αυτή τη ζήτηση αλλαγής υποδείγματος.

googletag.cmd.push(function() { googletag.display('300x250_middle_2'); });

googletag.cmd.push(function() { googletag.display('300x250_m2'); });

Το πολιτικό μας σύστημα, από τη Μεταπολίτευση έως το 2012, απολάμβανε έναν εξαιρετικά υψηλό βαθμό ελευθερίας κινήσεων. Επομένως οι πολιτικές ελίτ είχαν τεράστιες δυνατότητες να υλοποιήσουν το πρόγραμμά τους και να συμβάλουν αποφασιστικά στη διαμόρφωση μιας σύγχρονης και λειτουργικής χώρας. Σήμερα, ακριβώς εξαιτίας των απεριόριστων βαθμών ελευθερίας του παρελθόντος, υπάρχει ένας υπέρμετρος – ίσως – καταλογισμός.

Αρα δεν είναι οι ψηφοφόροι που τρελάθηκαν σε αυτή τη φάση. Οι πολιτικές ελίτ έχουν τρελαθεί, και μάλιστα εδώ και καιρό.

Φυσικά, αυτό γεννά ένα ακόμα ερώτημα. Μία ακόμα ανατροπή του κομματικού συστήματος θα οδηγήσει σε κάτι καλύτερο; Αυτό αποτελεί μια άλλη συζήτηση.

Ομως η πιο σημαντική συζήτηση είναι αυτή που δεν γίνεται. Ούτε σήμερα αλλά ούτε την περίοδο της κρίσης. Είναι η συζήτηση του πώς τα εδραιωμένα κόμματα με τη στάση τους, και το πολιτικό προσωπικό με το παράδειγμά του, αμφισβήτησαν τα ίδια τους κανόνες της δημοκρατίας, για λογοδοσία, διαφάνεια και αποτελεσματική διαχείριση.

Κατά μία έννοια, πολύ πριν από την άνοδο των αντισυμβατικών δυνάμεων, τα εδραιωμένα κόμματα έστρωσαν τον δρόμο και νομιμοποίησαν τέτοιες αντισυμβατικές και αντικατεστημένες επιλογές.

Ο Γιώργος Σιάκας είναι επίκουρος καθηγητής Πολιτικής Συμπεριφοράς στο Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης και  διευθυντής Ερευνών της Μονάδας Ερευνών Κοινής Γνώμης και Αγοράς του Ερευνητικού Πανεπιστημιακού Ινστιτούτου του Πανεπιστημίου Μακεδονίας

Στη σύγχρονη εποχή, όπου η πολιτική δεν διαμορφώνεται πλέον αποκλειστικά μέσα από επιχειρήματα και ιδεολογικές συγκρούσεις, αλλά κυρίως μέσω εικόνων, η άνοδος του Ντόναλντ Τραμπ αποτελεί το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα επικράτησης της «Κοινωνίας του Θεάματος». Ο Ντάγκλας Κέλνερ, καθηγητής στο UCLA, σε ερευνητικό του κείμενο με τίτλο  «Γκυ Ντεμπόρ, Ντόναλντ Τραμπ και η Πολιτική του Θεάματος», επισημαίνει πόσο σημαντική είναι η θεωρία του Ντεμπόρ για την κατανόηση του σύγχρονου πολιτικού κόσμου.

Η εκλογή του Τραμπ στην προεδρία των Ηνωμένων Πολιτειών δεν ήταν απλώς ένα πολιτικό γεγονός. Ηταν η απόλυτη επικράτηση του θεάματος, με την έννοια ότι ο ίδιος ο Τραμπ ενσάρκωνε το θέαμα.

Ο Γκυ Ντεμπόρ, ήδη από τη δεκαετία του ’60, περιέγραψε μια κοινωνία όπου η πραγματικότητα δεν βιώνεται άμεσα, αλλά καταναλώνεται μέσα από εικόνες και αναπαραστάσεις.

Το «θέαμα», όπως το όρισε στο έργο του «Η Κοινωνία του Θεάματος», δεν είναι απλώς μια επιφανειακή παρουσίαση της πραγματικότητας, αλλά ένας μηχανισμός που διαμορφώνει την ίδια την αντίληψή μας για τον κόσμο. «Το θέαμα είναι ο ήλιος που δεν δύει ποτέ στην αυτοκρατορία της σύγχρονης παθητικότητας», έγραψε χαρακτηριστικά, υπογραμμίζοντας ότι «το θέαμα δεν θέλει να καταλήξει παρά μόνο στον εαυτό του και μόνον».

Ο Κέλνερ επισημαίνει πως, στην ψηφιακή εποχή, το θέαμα  βρίσκεται παντού, διαποτίζοντας κάθε πτυχή της καθημερινότητάς μας και, φυσικά, την πολιτική.

Το εκλογικό αποτέλεσμα στις ΗΠΑ δεν ήταν απλώς μια πολιτική επιλογή, αλλά η επικράτηση μιας εποχής όπου το θέαμα καθορίζει τη δημοκρατία. Ηταν ο θρίαμβος ενός κόσμου όπου η πολιτική συζήτηση έχει αντικατασταθεί από εντυπωσιακά βίντεο λίγων δευτερολέπτων και ατάκες που διεγείρουν το συναίσθημα και τα ένστικτα.

googletag.cmd.push(function() { googletag.display('300x250_m2'); });

Οι συγκεντρώσεις του Τραμπ δεν ήταν απλώς ομιλίες ή προεκλογικές εκδηλώσεις. Ηταν θεάματα, γεμάτα ένταση, που πρόσφεραν στους υποστηρικτές του μια σχεδόν θεατρική εμπειρία. Οσο περισσότερο θόρυβο δημιουργούσε, τόσο περισσότερο έμπαινε στο επίκεντρο της προσοχής. Και αυτό ακριβώς είναι το θεμέλιο της πολιτικής του θεάματος: ο κόσμος να βλέπει, να ακούει, να εντυπωσιάζεται και να ξαναβλέπει, χωρίς να σκέφτεται. Ετσι, λαμβάνει χώρα μια διαδικασία «εκζομπισμού», όπως τη χαρακτηρίζει ο Τίμοθι Σνάιντερ στο βιβλίο του «Ο Δρόμος προς την Ανελευθερία».

googletag.cmd.push(function() { googletag.display('300x250_middle_2'); });

Ο Κέλνερ, αναλύοντας αυτή τη δυναμική, σημειώνει πως ο Τραμπ κατάφερε να εκμεταλλευτεί τη «hypermediated» κοινωνία μας, μια κοινωνία όπου το θέαμα είναι παντού. Οι πολίτες δεν ψήφιζαν μόνο για τις πολιτικές του απόψεις, αλλά για την εμπειρία που τους παρείχε. Μια εμπειρία γεμάτη εικόνες και ήχους, όχι πολιτική ουσία.

Η πρόκληση είναι σαφής: καθώς οι δημοκρατικοί θεσμοί γίνονται όλο και πιο ευάλωτοι στην πολιτική του θεάματος, τίθεται ένα κρίσιμο ερώτημα: πώς μπορεί μια κοινωνία να προστατεύσει την ουσία της δημοκρατίας, όταν το θέαμα έχει ήδη γίνει η κυρίαρχη πραγματικότητα;

Η Βασιλική Σουλαδάκη είναι διεθνολόγος

Κάπου, σε μια παλιά γειτονιά, ένας πλανόδιος γραμμοφωνατζής χαμηλώνει τη βελόνα και ξαφνικά η σιωπή γεμίζει με μελωδία. Ετσι γεννήθηκε η ελληνική δισκογραφία: σαν ένας ψίθυρος που έγινε τραγούδι, σαν μια μελωδία που χαράχτηκε στο κερί, στο βινύλιο, στο CD και τελικά στο απέραντο σύμπαν του Διαδικτύου. Σε όλο αυτό τον κόσμο ταξιδεύει η νέα σειρά ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ «100 Χρόνια Ελληνική Δισκογραφία».

«Η σειρά είναι ένα ταξίδι στον χρόνο με πρωταγωνιστές όσους δημιούργησαν με έμπνευση και πάθος το θαύμα της ελληνικής μουσικής», ανέφερε ο πρόεδρος της ΕΡΤ Γιάννης Παπαδόπουλος κατά την παρουσίαση της παραγωγής σε ειδική εκδήλωση όπου παρευρεθήκαμε. Ο ίδιος ανακοίνωσε την προσθήκη τεσσάρων νέων επεισοδίων στα ήδη δώδεκα που προβλέφθηκαν από την παραγωγή, προκειμένου να καλυφθούν όλες οι εξελίξεις στον χώρο από το 2020 έως σήμερα. Η καταγραφή της ιστορίας ξεκινάει από το 1920 και καταλήγει στο 2020.

Τον ρόλο της αφηγήτριας ανέλαβε η Χάρις Αλεξίου. Η τραγουδίστρια που με τη φωνή της άφησε ανεξίτηλο το αποτύπωμά της στην ελληνική μουσική, τώρα θα ξετυλίξει το κουβάρι μιας ιστορίας της οποίας υπήρξε αναπόσπαστο κομμάτι. «Πιστεύω ότι δεν υπάρχει μια συγκεκριμένη στιγμή για να κάνεις ένα τέτοιο ντοκιμαντέρ όταν μιλάμε για την ιστορία. Κι εδώ υπάρχει ιστορία. Υπάρχει η γέννηση της δισκογραφίας, τα πρώτα ιερά πρόσωπα που καταγράφηκε το τραγούδι τους», επεσήμανε εκείνη παρατηρώντας ότι «μέσα από τη σειρά κατανοούμε ποιες είναι οι μεγάλες στιγμές, ξαναβλέπουμε την ιστορία και την ξαναμαθαίνουμε».

Στη σημασία της συμμετοχής της Χάρης Αλεξίου στο ντοκιμαντέρ στάθηκε η σκηνοθέτριά του Μαρία Σκόκα. «Χωρίς τη Χαρούλα, όλο αυτό το ταξίδι θα ήταν αλλιώς. Το συναίσθημα, ο ρεαλισμός, η αλήθεια της, η εκφορά της κάθε λέξης έδωσαν αυτή τη μαγεία, αυτό το συναίσθημα που σημαίνει μουσική».

ΜΑΡΤΥΡΙΕΣ. Πρώτες ύλες του κάθε επεισοδίου είναι το πλούσιο αρχείο της δημόσιας τηλεόρασης μαζί με τις μαρτυρίες ανθρώπων που έζησαν τα χρυσά χρόνια της δισκογραφίας, όπως συνθέτες, δημιουργοί, ερμηνευτές, ηχολήπτες και στελέχη εταιρειών. «Στο κέντρο της προσπάθειας είναι οι άνθρωποι της μουσικής, της δισκογραφίας, το τραγούδι το ίδιο. Είμαστε δηλαδή όλοι εμείς, κι αυτό μας βάζει σε μια διαδικασία να μιλήσουμε, να συγκινηθούμε, να δημιουργήσουμε αυτή την κατάσταση που δημιουργεί το ίδιο το τραγούδι σε όλους μας. Η μεγάλη μας προσπάθεια ήταν να μην αφήσουμε κάτι να ξεχαστεί, να το πάρει ο αέρας και να φύγει. Τώρα που μπορούμε να καταγράψουμε μια ιστορία, να το κάνουμε με όσο το δυνατόν μεγαλύτερη αγάπη κι ευαισθησία γιατί ακριβώς αυτόν τον ρόλο παίζει το τραγούδι. Μιλάει στην καρδιά μας και μας κάνει καλύτερους ανθρώπους», υπογράμμισε ο σεναριογράφος της σειράς Νίκος Ακτύπης.

Οπως αποκάλυψε ο επιμελητής περιεχομένου Γιώργος Τσάμπρας, η προετοιμασία της παραγωγής κράτησε τρία χρόνια. Η αφήγηση ακολουθεί χρονολογική σειρά από την εμφάνιση του φωνογράφου, περνώντας στις δισκογραφικές εταιρείες, το ρεμπέτικο, το φεστιβάλ τραγουδιού, τα μιούζικαλ, τη λογοκρισία της χούντας, την άνθηση του Νέου Κύματος και την επανάσταση της ποπ και της ροκ μουσικής. «Μέχρι σήμερα η ΕΡΤ έχει κάνει σπουδαίες εκπομπές μουσικού περιεχομένου, αλλά δεν έχει ειπωθεί ποτέ γραμμικά αυτή η ιστορία», είπε ο Δημήτρης Χαλιώτης, έτερος σεναριογράφος της σειράς. «Μιλάμε για την ελληνική δισκογραφία, όχι για την ελληνική μουσική ή το ελληνικό τραγούδι. Αυτά είναι αλληλένδετα. Το ένα ίσως για κάποιες εποχές να μην μπορεί χωρίς το άλλο. Η διάδοση δεν είναι μόνο ο δίσκος. Είναι το ραδιόφωνο, η τηλεόραση, τα νυχτερινά μαγαζιά. Ο δίσκος όμως είναι το μέσο με το οποίο μπορούσε κάποιος να αποκτήσει αυτό που ήθελε», επεσήμανε ο Σιδερής Πρίντεζης, ο οποίος μαζί με τον Αλέξανδρο Καραμαλίκη ήταν σύμβουλοι περιεχομένου της σειράς.

Στην αρχαία Ελλάδα ο δεύτερος πλους άρχιζε όταν έπεφτε ο άνεμος και οι κωπηλάτες αναλάμβαναν από τα πανιά την πρόωση του πλοίου.

Η ευκαιρία του δεύτερου πλου δίνεται στην κυβέρνηση από την τεκτονική αλλαγή που έχει προκαλέσει η διοίκηση Τραμπ. Η απόσυρση της αμερικανικής εξισορρόπησης από την ελληνοτουρκική διαπάλη επιβάλλει πλέον το όραμα σε μια κυβέρνηση που κατέχει τη στρατηγική αντίληψη και την τεχνοκρατική επάρκεια να το υλοποιήσει.

Ποια είναι τα κυρίαρχα στοιχεία αυτού του οράματος;

Η κινητοποίηση εθνικών πόρων βάσει εθνικού σχεδίου, σε αντίθεση με το Ταμείο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας, ώστε η χώρα να δημιουργήσει μια αποτρεπτική ισχύ που δεν θα βασίζεται στον αμερικανικό παράγοντα. Εθνικών πόρων που όμως, επειδή θα μοχλεύουν την ανάδυση της ΕΕ ως συλλογικού παρόχου ασφαλείας, θα είναι σε θέση να εξασφαλίσουν την εδαφική κυριαρχία και τα κυριαρχικά δικαιώματα της χώρας καθώς και την ανεμπόδιστη χρήση των κοινών αγαθών που κατοχυρώνει το διεθνές δίκαιο της θάλασσας.

Αναφέρουμε τρεις ενέργειες που θα συνθέτουν ένα τέτοιο υλοποιήσιμο όραμα:

Την κεφαλαιουχική ενίσχυση των υπό δημόσιο έλεγχο επιχειρήσεων αμυντικής βιομηχανίας. Ωστε η ελληνική αμυντική βιομηχανία να είναι σε θέση να συμμετάσχει με αξιώσεις στην επικείμενη ενοποίηση της ευρωπαϊκής αμυντικής βιομηχανίας.

googletag.cmd.push(function() { googletag.display('300x250_m2'); });

Την εκμετάλλευση του όποιου δημοσιονομικού χώρου προκύψει για την ενίσχυση του Στρατού Ξηράς. Το αεροναυτικό σενάριο εμπλοκής Ιμια+ πέθανε όταν ο πρόεδρος Τραμπ αμφισβήτησε την εδαφική κυριαρχία της νατοϊκής Δανίας. Δεν μπορεί η χώρα πλέον να βασιστεί στον 6ο Στόλο για να βάλει ταβάνι στις τουρκικές επιδιώξεις. Παράλληλα, την άμεση υιοθέτηση της υποχρεωτικής θητείας των γυναικών. Ενας ενισχυμένος Στρατός Ξηράς θα έχει την αντοχή να εκμεταλλευτεί, σε περίπτωση σύρραξης, την υποστήριξη της ΕΕ, τύπου Ουκρανίας, σε πολεμικό υλικό.

Την κατεπείγουσα χρηματοδότηση των ερευνητικών κέντρων, που δεν ταλανίζονται από τις αγκυλώσεις του άρθρου 16, σε πεδία αμυντικού ενδιαφέροντος, με την προκήρυξη εκατοντάδων νέων θέσεων και την ικανότητα παροχής ικανοποιητικών μισθολογικών απολαβών. Κύρια προτεραιότητα είναι η χώρα να ενισχύσει την έρευνα και καινοτομία σε τομείς όπως η αεροδιαστημική προσελκύοντας τη διαρροή ελληνικών εγκεφάλων που θα προκαλέσουν οι πολιτικές Τραμπ στο αμερικανικό πανεπιστημιακό και ερευνητικό οικοσύστημα. Διότι η σώρευση εγκεφάλων αποτελεί θεμελιώδες στοιχείο του στρατηγικού, διακρατικού ανταγωνισμού (βλ. Remco Zwetsloot, Winning the tech talent competition, CSIS, 2021). Ενδεικτικά του τι απαιτείται αναφέρουμε ότι σε πρόσφατη δημοσκόπηση επιστήμονές μας στις ΗΠΑ απαιτούν μεταξύ 4.000 και 7.500 ευρώ προ φόρων μηνιαία αμοιβή, και άνω του μισού εκατομμυρίου ευρώ ετήσιο ερευνητικό προϋπολογισμό, για να επιστρέψουν στην Ελλάδα (βλ. Greek Academic Diaspora Survey, Deon Policy Institute, 2025). Ας προσαρμοστούν οι μισθολογικές κλίμακες με βάση τη διεθνή κατάταξη των επιστημόνων της διασποράς σε τομείς αιχμής για την εθνική άμυνα.

googletag.cmd.push(function() { googletag.display('300x250_middle_2'); });

Σε τελευταία ανάλυση η όποια αντιπολίτευση πάντα θα μπορεί να πλειοδοτήσει σε υποσχέσεις για παροχές από την όποια κυβέρνηση. Με τη διατύπωση και την υλοποίηση όμως ενός τέτοιου οράματος, σε αυτή την περίοδο του ακραίου γεωπολιτικού κινδύνου, η αντιπολίτευση δεν θα μπορέσει παρά να συνταχθεί με την κυβέρνηση. Διότι στον ακραίο κίνδυνο η καλή πολιτική επιβραβεύεται πολιτικά (good policy is good politics).

Ο Αντώνης Καμάρας είναι ερευνητικός συνεργάτης του ΕΛΙΑΜΕ

Μέσα σε λίγες εβδομάδες κατέρρευσαν τα θεμέλια της ευρωπαϊκής γεωπολιτικής. Η Ευρωπαϊκή Ενωση διαπιστώνει ότι αδυνατεί να αντιμετωπίσει τη ρωσική στρατιωτική απειλή χωρίς την εν αποσύρσει αμερικανική «ομπρέλα». Προτείνεται να αυξηθεί μαζικά η χρηματοδότηση της ευρωπαϊκής άμυνας – παρόλο που, ήδη, οι αμυντικές δαπάνες των χωρών της Ευρωπαϊκής Ενωσης εν συνόλω είναι σχεδόν τριπλάσιες από της Ρωσίας. Το έλλειμμα, επομένως, δεν βρίσκεται στη χρηματοδότηση. Αντιθέτως, η λιτότητα την οποία συνεπάγεται μια ενδεχόμενη πρόσθετη χρηματοδότηση της άμυνας θα στείλει ψηφοφόρους στις ακραίες φιλορωσικές παρατάξεις. Παραλλήλως, διαπιστώνεται ότι η Ευρωπαϊκή Ενωση δεν μπορεί να συμφωνήσει σε μιαν ενιαία πολιτική έναντι της Ρωσίας. Αναζητείται νέο σχήμα.

Η Πολωνία και οι Βαλτικές χώρες, ως άμεσα απειλούμενες, συνηγορούν εμφατικά στην υπό σκέψη «συμμαχία των προθύμων». Η Γερμανία, παρά τις περί του αντιθέτου δηλώσεις, δεν είναι βέβαιο ότι θα προσχωρήσει σε ένα ανοικτά αντιρωσικό στρατόπεδο. Η Γαλλία διεκδικεί ηγετικό ρόλο. Δεν διαθέτει ικανό αριθμό στρατιωτών, αλλά προβάλλει το πυρηνικό της οπλοστάσιο. Αυτό, όμως, δεν σημαίνει ότι υπάρχει ομοφωνία στην πολιτική της σκηνή ως προς τη Ρωσία – το αντίθετο. Τέλος, στο Ηνωμένο Βασίλειο, χωρίς αμφιθυμίες ως προς τον παραδοσιακό τους αντιρωσισμό, έχουν στραφεί στους ανοικτούς ορίζοντες των θαλασσών, πέραν της ευρωπαϊκής «ηπείρου». Το δεύτερο μεγάλο γεωπολιτικό θέατρο, ο ινδο-ειρηνικός χώρος, τους απασχολεί περισσότερο.

Ούτως ή άλλως, η ρωσική απειλή δεν μπορεί να αντιμετωπιστεί αμέσως. Ακόμη και αν ξεπερνιούνταν τα πολιτικά και οικονομικά προβλήματα, η οικοδόμηση μιας ανεξάρτητης άμυνας απαιτεί πέντε με δέκα χρόνια. Στο διάστημα αυτό η Ρωσία θα έχει τη δυνατότητα να ακυρώσει την όποια προσπάθεια, ασκώντας ένα μείγμα από εκφοβισμούς και επιθέσεις φιλίας.

Η Ευρώπη φαίνεται σήμερα συρόμενη σε υποτέλεια. Υστερα από την αμερικανική «καλοπροαίρετη» ηγεμονία, προβάλλει το φάσμα μιας ρωσικής, λιγότερο ήπιας, κυριαρχίας. Οι ευρωπαϊκές ελίτ, μετά από τις θριαμβολογίες των περασμένων ετών, είναι αναγκασμένες να παραδεχθούν μια κατάφωρη αποτυχία.

Μέσα στον πανικό, παρουσιάζεται ως deus ex machina η Τουρκία η οποία παρατηρεί με ανησυχία την ενίσχυση του παραδοσιακού γεωπολιτικού της αντιπάλου. Μολονότι προβάλλεται η εξοπλιστική ισχύς της γείτονος, το πραγματικό ανομολόγητο επιχείρημα είναι ότι διαθέτει εμπειροπόλεμους στρατιώτες. Συνεισφέρει το κεφάλαιο, η αξία του οποίου αναβαθμίστηκε κατά τον πόλεμο της Ουκρανίας: νέους, chair à canon. Αντιθέτως, στη δυτική Ευρώπη οι νέοι δεν είναι ούτε έτοιμοι ούτε πρόθυμοι να θυσιαστούν στο όνομα ενός απαξιωμένου από την ευρωπαϊστική ιδεολογία πατριωτισμού ή μιας ασπόνδυλης ευρωπαϊκής ταυτότητας.

Μέσα σε αυτό το κλίμα, η ευρωπαϊκή αλληλεγγύη προς την Ελλάδα είναι αμφίβολη, ακόμη και στο συμβολικό επίπεδο. Η Τουρκία, προκειμένου να διαθέσει το πολύτιμο κεφάλαιο των νέων της,  θα διαπραγματευτεί με τη γνωστή διπλωματική της δεινότητα τα ανταλλάγματα. Πολλά από αυτά ενδέχεται να είναι εις βάρος των ελληνικών συμφερόντων.

googletag.cmd.push(function() { googletag.display('300x250_m2'); });

Η Ευρώπη, το ένα από τα ερείσματα της ελληνικής γεωπολιτικής και διπλωματικής εξασφάλισης, κλονίζεται, λόγω αδυναμίας και ενδεχομένων μελλοντικών επιλογών. Μπορούμε να βασιστούμε στις Ηνωμένες Πολιτείες; Ασφαλώς δεν αποκλείεται κάποια αμερικανική στήριξη, καθώς η Ελλάδα εμπλέκεται στον χώρο της Ανατολικής Μεσογείου, ο οποίος εξακολουθεί να ενδιαφέρει την Αμερική. Δεν υφίσταται όμως καμία εγγύηση. Η νέα «συναλλακτική διπλωματία» σαρώνει ό,τι απέμενε από τις ψευδαισθήσεις. Οι εξελίξεις επιβεβαιώνουν την παλαιά προειδοποίηση του Κίσινγκερ, ότι «το να είσαι εχθρός των ΗΠΑ είναι επικίνδυνο, αλλά το να είσαι φίλος είναι θανάσιμο».

googletag.cmd.push(function() { googletag.display('300x250_middle_2'); });

Εμείς «Ανήκομεν εις την Δύσιν», όπως είχε απερίφραστα δηλώσει ο Κωνσταντίνος Καραμανλής. Μήπως, όμως, σήμερα χρειάζεται μια πολυδιάστατη εξωτερική πολιτική; Δεν είναι, πάντως, σίγουρο ότι διαθέτουμε τα απαραίτητα διπλωματικά και πνευματικά εφόδια, έπειτα από τις δεκαετίες κατά τις οποίες σκέπτονταν άλλοι ανθ’ ημών.

Ο Γιώργος Πρεβελάκης είναι ομότιμος καθηγητής Γεωπολιτικής στο Πανεπιστήμιο της Σορβόννης (Paris 1), distinguished visiting professor στο Hellenic American University

Η προγραμματισμένη για την 17η και 18η Μαρτίου 2025 πενταμερής συνάντηση επαναφέρει το Κυπριακό στην επικαιρότητα μετά πολύμηνη παύση. Η απουσία οποιασδήποτε οργανωμένης ειρηνευτικής διαδικασίας από την αποτυχία των συνομιλιών στο Κραν Μοντανά τον Ιούλιο 2017 συνδέεται προφανώς με την άρνηση της Τουρκίας και των Τουρκοκυπρίων να επαναδιαπραγματευθούν επί τη βάσει των συμπεφωνημένων αρχών της διζωνικής δικοινοτικής ομοσπονδίας (ΔΔΟ). Πέραν αυτού, η αδράνεια αυτή συνδέεται και με την εντύπωση που σχημάτισε σημαντικό μέρος της διεθνούς κοινότητος ότι ούτε η κυπριακή κυβέρνηση επείγεται για την επανέναρξη των ειρηνευτικών διαπραγματεύσεων. Οι δραματικές διεθνοπολιτικές αλλαγές που επέφεραν η εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία και ο πόλεμος στη Μέση Ανατολή επηρέασαν θεμελιώδεις παραμέτρους του Κυπριακού. Πρώτον μείωσαν δραστικώς τη ρωσική επιρροή στην Κύπρο, καθώς η Κύπρος, ως μέλος της Ευρωπαϊκής Ενώσεως, ετάχθη στο πλευρό της Ουκρανίας και εφήρμοσε τις ευρωπαϊκές κυρώσεις εναντίον της Ρωσίας. Δεύτερον, ανέδειξαν τη στρατηγική σημασία της Κύπρου για το δυτικό σύστημα διεθνούς ασφαλείας καθώς και πόσο αυτή θα αυξηθεί σε περίπτωση λύσεως του Κυπριακού.

Ποια είναι η προοπτική επανενάρξεως των ειρηνευτικών συνομιλιών μετά την πενταμερή συνάντηση; Μάλλον ασθενής, αν κρίνει κανείς από τη στάση του ηγέτη των Τουρκοκυπρίων Ερσίν Τατάρ, η στάση του οποίου θυμίζει την αντίστοιχη του ιστορικού ηγέτη των Τουρκοκυπρίων Ραούφ Ντενκτάς, ο οποίος θεωρούσε το Κυπριακό ως πρόβλημα εν τοις πράγμασι λυμένο από το 1974. Επομένως ο μόνος λόγος για τη συμμετοχή των Τουρκοκυπρίων στις διαπραγματεύσεις κατά τον Ντενκτάς ήταν η νομιμοποίηση της ντε φάκτο διχοτομήσεως της Κύπρου, κάτι που βεβαίως αντέβαινε στο πλαίσιο που ο Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών (ΟΗΕ) είχε προσδιορίσει για τη λύση του Κυπριακού. Ο Τατάρ, ωστόσο, δεν διαθέτει ούτε το πολιτικό ανάστημα ούτε την επιρροή Ντενκτάς στην τουρκική γραφειοκρατία, και είναι αδύνατον να αντιταχθεί σε πιθανή απόφαση Ερντογάν για αλλαγή τακτικής στο Κυπριακό. Ας μην ξεχνούμε ότι ο πρόεδρος της Τουρκίας ήταν αυτός που μετέβαλε την πάγια τουρκική πολιτική στο Κυπριακό το 2003 και υποστήριξε λύση στο πλαίσιο των αποφάσεων του ΟΗΕ. Επιπλέον, επίκεινται προεδρικές εκλογές στα Κατεχόμενα τον Οκτώβριο του 2025 με την πιθανότητα εκλογής υποψηφίου της μετριοπαθούς αντιπολιτεύσεως ιδιαιτέρως αυξημένη.

Τι μπορεί να κάνει η κυπριακή κυβέρνηση; Πρώτον, να ξεδιαλύνει όποιες υπόνοιες όσον αφορά την ειλικρίνεια της υποστηρίξεως στη λύση της διζωνικής δικοινοτικής ομοσπονδίας. Με άλλα λόγια να δείξει ότι η υποστήριξη της λύσεως ΔΔΟ δεν γίνεται προσχηματικώς, επειδή η τουρκική και τουρκοκυπριακή πλευρά αρνούνται τη σχετική βάση των συνομιλιών. Τούτο μπορεί να γίνει με την υιοθέτηση του πλαισίου το οποίο υπέβαλε ο Γενικός Γραμματέας του ΟΗΕ Αντόνιο Γκουτέρες κατά τη διάσκεψη του Κραν Μοντανά και παραμένει ένα πoλύτιμο διαπραγματευτικό εργαλείο. Επιπλέον, θα βοηθήσει και η λήψη των πολλάκις εξαγγελθέντων μέτρων, ώστε οι τουρκοκύπριοι πολίτες της Κύπρου να μπορούν να ασκούν ακωλύτως τα δικαιώματά τους. Η κυπριακή κυβέρνηση οφείλει να αναλάβει την πρωτοβουλία των κινήσεων ως προς την οικοδόμηση εμπιστοσύνης μεταξύ των δύο κοινοτήτων.

Ο Ιωάννης Ν. Γρηγοριάδης είναι αναπληρωτής καθηγητής του Τμήματος Πολιτικής Επιστήμης και Δημόσιας Διοίκησης του Πανεπιστημίου Μπίλκεντ και επικεφαλής του Προγράμματος Τουρκίας του ΕΛΙΑΜΕΠ

Η επίσημη γραμμή πληροφόρησης λέει ότι το αναδομημένο κυβερνητικό σχήμα θα φτάσει μέχρι τις κάλπες – εν ολίγοις, έχει ορίζοντα διετίας και οι υπουργοί που ορκίζονται σήμερα οφείλουν να βάλουν άμεσα σε εφαρμογή το πλάνο επανεκκίνησης που θα αυξήσει τον κυβερνητικό ζωτικό χώρο. Πόσοι και ποιοι θα ανταποκριθούν στις απαιτήσεις θα το δείξει ο χρόνος, όπως θα κρίνει και το βάθος του εκλογικού ορίζοντα. Ουκ ολίγες φορές, άλλωστε, τα όμορφα σχέδια όμορφα καίγονται και η καθημερινότητα αποδεικνύεται σκληρότερη. Με την ανακοίνωση της νέας λίστας, πάντως, οι μυημένοι στη γαλάζια ανθρωπογεωγραφία δεν είχαν αμφιβολία ότι οι αλλαγές είχαν υπόβαθρο και – παρά την εικόνα μιας πολυήμερης δυστοκίας – δεν αποφασίστηκαν από τον Κυριάκο Μητσοτάκη με fast track διαδικασίες. Σε κάθε περίπτωση, τα κριτήρια που καθόρισαν τη συγκρότηση της νέας κυβερνητικής ομάδας είναι εντελώς διαφορετικά από εκείνα που λειτούργησαν στην πρώτη κυβέρνηση Μητσοτάκη, έξι χρόνια νωρίτερα. Το 2019 ο Πρωθυπουργός έφερε στο προσκήνιο μια δική του ομάδα υπουργών, αδιαφορώντας εάν είχαν ρίζες στη συντηρητική παράταξη. Και ακόμη περισσότερο, ελάχιστα τον ενδιέφερε η αποδοχή ή όχι των επιλογών από τη σκληρή κομματική βάση. Εκείνο το πρώτο σχήμα συνοδευόταν από πολλά και νέα στοιχήματα που απευθύνονταν στο ευρύτερο κοινωνικό σύνολο. Ο χθεσινός ανασχηματισμός, ωστόσο, έστελνε πολλά μηνύματα πρωτίστως εντός των γαλάζιων τειχών – που δεν εξαντλούνται το 2027, αλλά βλέπουν και πέρα από τις επόμενες κάλπες, γίνουν δεν γίνουν στην ώρα τους.

Ουδείς αμφιβάλλει ότι τις επόμενες ημέρες θα ξεκινήσει μια συζήτηση, που ίσως σταδιακά αποκτήσει και ένταση, για το εάν η αντιπροεδρία του Κωστή Χατζηδάκη συνοδεύεται και από κάποιο δαχτυλίδι. Οπως αρκετοί θα αναμένουν να διαπιστώσουν τι είδους διαγκωνισμούς θα προκαλέσει η αλλαγή φρουράς στο υπουργείο Εθνικής Οικονομίας και πώς θα διαμορφωθούν οι ισορροπίες ανάμεσα στους δημοφιλέστερους υπουργούς, όπως ο Νίκος Δένδιας, ο Κυριάκος Πιερρακάκης, που βρέθηκε μπροστά στο κυβερνητικό οργανόγραμμα, ή ακόμη και ο αμετακίνητος Αδωνις Γεωργιάδης. Τα ερωτήματα, όπως και τα μηνύματα, πίσω από τη νέα λίστα δεν εξαντλούνται, ωστόσο, στις σχέσεις της νέας ομάδας που προβάλλει στην κυβερνητική βιτρίνα. Απέναντι στις πρόσφατες «προειδοποιήσεις» του Αντώνη Σαμαρά που αναμένεται να έχουν συνέχεια, πολλοί διακρίνουν ήδη μια απάντηση από την πλευρά του Κυριάκου Μητσοτάκη. Ο κύκλος των πάλαι ποτέ σαμαρικών όχι μόνον διατηρεί τον ρόλο του στο νέο σχήμα, αλλά διευρύνεται, περιορίζοντας το πεδίο για προσεχείς αναταράξεις, πολύ περισσότερο σοβαρές ανταρσίες. Ο Κώστας Βλάσης επέστρεψε, ενώ ο Δημήτρης Βαρτζόπουλος και ο Διονύσης Σταμενίτης, που οφείλουν στον μεσσήνιο πρώην πρωθυπουργό την είσοδό τους στην πολιτική, παραμένουν στο οργανόγραμμα. Στη λίστα θα μπορούσε να προστεθεί και ο Θανάσης Δαβάκης, αλλά το μήνυμα είναι ακόμη πιο ηχηρό με την επιστροφή έπειτα από χρόνια στην κυβέρνηση του Γιάννη Λαμπρόπουλου. Από το 1989 που εξελέγη για πρώτη φορά βουλευτής, ο νέος υφυπουργός Προστασίας του Πολίτη βρισκόταν διαχρονικά απέναντι στον Σαμαρά στη Μεσσηνία, ακόμη και την περίοδο που ο πρώην πρωθυπουργός μεσουρανούσε. Ανάμεσα σε άλλα, ο Μητσοτάκης επεδίωξε χθες να εκπέμψει ένα σήμα στην ευρύτερη εσωκομματική σκηνή ότι ελέγχει απόλυτα πρόσωπα και καταστάσεις. Και, παράλληλα, μέσα από μια σειρά επιλογών με βαθύ συντηρητικό στίγμα (αρκεί να επιστρέψει κανείς στην αντίδραση του Θανάση Δαβάκη για τον γάμο ομόφυλων ζευγαριών) διαμηνύει ότι δεν σκοπεύει να αφήσει το δεξιό ακροατήριο στις ορέξεις διάσπαρτων σχηματισμών.

Η νέα κυβερνητική ομάδα, μέσα και από έναν νέο μπλε φάκελο που στο εξής θα ορίζει ανά μήνα τις προτεραιότητες και θα λειτουργεί ως βασικό έγγραφο ελέγχου, καλείται να βάλει τέλος στον κύκλο της φθοράς. Τουλάχιστον αυτό ελπίζουν στο Μαξίμου, αναγνωρίζοντας – όπως προειδοποιούσε και ο Κώστας Σημίτης – ότι οι ευκαιρίες δεν είναι άπειρες. Το βασικό ερώτημα, βέβαια, που δεν μπορεί να απαντήσει ο χθεσινός ανασχηματισμός, είναι εάν όλα αυτά ενδιαφέρουν πλέον την κοινωνία.

Το Σάββατο, 8/3/2025, έγινε στο Α΄ Νεκροταφείο Αθηνών η πολιτική κηδεία του Φώτη Πάλλα. Βρεθήκαμε εκεί αρκετοί για να θυμηθούμε και να αναστοχαστούμε τη διαδρομή του και τις δικές μας διασταυρώσεις μ’ αυτή στον μακρύ μεταπολιτευτικό χρόνο και βέβαια να τον τιμήσουμε και να τον αποχαιρετήσουμε.

Ο Φώτης Πάλλας γεννήθηκε το 1957, έζησε στα Εξάρχεια, πήγε στο 5ο Γυμνάσιο Αρρένων και μετά φοίτησε στη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών. Παιδί της πρώτης μεταπολιτευτικής γενιάς, εντάχθηκε πρώτα στο ΚΚΕ εσωτερικού και στη Νεολαία του, την ΕΚΟΝ Ρήγας Φεραίος, και μετά το 1978 συμμετείχε έντονα στη συγκρότηση της Β΄ Πανελλαδικής. Η νεολαιίστικη αυτή οργάνωση προήλθε από τη διάσπαση της Νεολαίας του ΚΚΕ εσωτερικού και με αναφορές στον Νίκο Πουλαντζά και τον Λουί Αλτουσέρ και στα κινήματα του 1968 προσπάθησε να διατυπώσει μια άλλη εκδοχή της εγχώριας κομμουνιστικής ανανέωσης. Υπήρξε ρηξικέλευθη στις αντιλήψεις της, δεν σχημάτισε γραφειοκρατικές δομές και ανέδειξε το ζήτημα της πολλαπλής κρίσης τής τότε Αριστεράς. Οι αναλύσεις της για τους εκπαιδευτικούς και ιδεολογικούς μηχανισμούς του κράτους και την παρέμβαση σ’ αυτούς φάνηκαν να επιβεβαιώνονται με το κίνημα των καταλήψεων το 1979 κατά του περιβόητου Νόμου 815 και το πρωτοφανές γεγονός της κατάργησής του. Το κίνημα αυτό δεν συγκρούστηκε νικηφόρα μόνο με την κυβέρνηση του Κωνσταντίνου Καραμανλή, αλλά ξέφυγε από τα όρια των φοιτητικών διεκδικήσεων, συγκροτήθηκε και κόντρα στα παντοδύναμα, τότε, κόμματα της παραδοσιακής Αριστεράς και αμφισβήτησε, πολιτικά και θεωρητικά, πολλά στερεότυπά της.

Η μεγάλη στιγμή του Φώτη ήταν το κίνημα των καταλήψεων του 1979, στο οποίο συμμετείχε με πάθος. Χαρισματική προσωπικότητα στα αμφιθέατρα, δεινός ρήτορας στις συνελεύσεις και πρωτοστάτης στις διαδηλώσεις, αναδείχθηκε σε εμβληματική μορφή του κινήματος. Η συμβολή του στην κατάληψη της Νομικής τον Δεκέμβρη του 1979 ήταν καθοριστική. Δεν θα πραγματοποιούνταν χωρίς αυτόν.

Οι καταλήψεις αυτές πυροδότησαν μια πολιτική νεανική έκρηξη. Οι διαδηλώσεις και οι συγκεντρώσεις για διάφορα ζητήματα ήταν συνεχείς.

Στη Νομική Σχολή, για ένα μεγάλο χρονικό διάστημα, με τον Φώτη πάντα στο κέντρο, αναλαμβάναμε πρωτοβουλίες, συζητούσαμε ατέρμονα στις αίθουσες και στη συνέχεια στη Δωδώνη, το καφενεδάκι του κυρ Κώστα, στη γωνία Σόλωνος και Σίνα, το υπόγειο του οποίου το είχαμε μετατρέψει, σχεδόν, σε γιάφκα όπου σχεδιάζαμε διαρκώς εφόδους στον ουρανό. Συναντιόμασταν στα γραφεία της Πανελλαδικής στην Ακαδημίας, προετοιμαζόμασταν για τις φοιτητικές εκλογές και τα πανσπουδαστικά συνέδρια και συνεχίζαμε στις ταβέρνες, όπου ο Φώτης τραγουδούσε λαϊκά, και στα μπαρ, όπως ο Ιπποπόταμος στη Δελφών και το Επέκεινα στην Καλλιδρομίου, όπου με ροκ υποκρούσεις συνδιαλεγόμασταν παθιασμένα. Στη Νομική δημιουργήσαμε και την παράταξη Συσπείρωση Φοιτητών Νομικής με τον υποκοριστικό τίτλο «Σίφουνας». Δεν ήμασταν όμως σοβαροφανείς και κάναμε και τις νεανικές μας πλάκες. Ημασταν σε ένα πάρτι σε μια φοιτητική εστία στα Πατήσια και όταν ακούσαμε ότι ο γνωστός τότε τραγουδιστής Γιάννης Φλωρινιώτης έτρωγε σε μια πιτσαρία δίπλα, ο Φώτης πήγε και του απέσπασε ένα αυτόγραφο για τον «Σίφουνα», λέγοντάς του ότι είναι ένας πειρατικός ραδιοσταθμός. Το αυτόγραφο του Φλωρινιώτη με την αφιέρωση «Στον Σίφουνα με αγάπη» κοσμούσε για καιρό το ταμπλό της Συσπείρωσης στη Νομική.

Με τη δυναμική του κινήματος των καταλήψεων δημιουργήθηκε ένας πολιτικός και κοινωνικός χώρος, ο οποίος δεξιώθηκε και διεκδίκησε μαχητικά και έμπρακτα πολλά νέα κοινωνικά αιτήματα, που σήμερα είναι κοινός τόπος, και συνέτεινε στις αναζητήσεις μιας άλλης Αριστεράς, ανεύρετης εν τέλει και ίσως φαντασιακής.

googletag.cmd.push(function() { googletag.display('300x250_middle_2'); });

googletag.cmd.push(function() { googletag.display('300x250_m2'); });

Ο Φώτης αργότερα έγινε δικηγόρος ασκώντας μια κοινωνικού τύπου δικηγορία, χωρίς να υποκύψει στους πειρασμούς του ανταγωνιστικού αυτού επαγγέλματος και να χρησιμοποιήσει την αναγνωρισιμότητά του για την ανέλιξή του. Ανέπτυξε συνδικαλιστική δράση στον Δικηγορικό Σύλλογο Αθηνών και συμμετείχε σε πολιτικές πρωτοβουλίες υπεράσπισης των πολιτικών και κοινωνικών δικαιωμάτων. Επέμεινε πάντα, με το ίδιο πάθος, στις απόψεις του και αρνήθηκε να ενταχθεί στα κόμματα της Αριστεράς, απέναντι στα οποία κρατούσε μια έντονη κριτική στάση, από τη δική του ριζοσπαστική οπτική.

Ο Φώτης όμως, με το πέρασμα των χρόνων, σε μια κοινωνία που γινόταν όλο και πιο ατομικιστική, ίσως δέσμιος και των αντιφάσεών του, συνειδητά ή ασυνείδητα, οδηγήθηκε σε μια απόσταση από τα πράγματα και τα πρόσωπα και ακολούθησε μια μοναχική πορεία. Είναι δυστυχώς μια όχι συνήθης, αλλά υπαρκτή στάση πολλών αγωνιστών που δεν θέλησαν ή δεν μπόρεσαν να αποδεχθούν τη μη ανατρέψιμη, ασφυκτική υπάρχουσα κατάσταση των πραγμάτων. Γι’ αυτή την επιλογή, ίσως, φταίμε και πολλοί από μας που συμπορευτήκαμε μαζί του, όμως χαμένοι στις δικές μας κοινωνικές συμβάσεις είχαμε μια φευγαλέα και όχι ουσιαστική επαφή μαζί του όλα αυτά τα χρόνια. Τώρα, όμως, όλα αυτά μετά το τέλος της διαδρομής του είναι πια «μια ιστορία τελειωμένη, μια ιστορία χωρίς τελειωμό», όπως έλεγε και ένας γάλλος μαρξιστής φιλόσοφος, που τον διάβαζε κι εκείνος. Ο Φώτης είναι αναπόσπαστο μέρος της νιότης μας και των ανατρεπτικών μας αναζητήσεων της πολλαπλά μακρινής εκείνης εποχής. Γι’ αυτό και η εικόνα τού Φώτη να αγορεύει στα αμφιθέατρα της Νομικής και να ηγείται στις διαδηλώσεις στους δρόμους της Αθήνας είναι πάντα ζωντανή στη μνήμη μας και εγγεγραμμένη στην κατασυκοφαντημένη ιστορία της Μεταπολίτευσης και των κινημάτων της. Σύντροφε Φώτη, καλό σου ταξίδι…

Ο Κώστας Καρακώτιας είναι

νομικός – κριτικός βιβλίου