Τα ΝΕΑ - Τεχνολογία

Στην πιο δύσκολη καμπή της εξαετίας για την κυβέρνηση, ο Κυριάκος Μητσοτάκης εξόκειλε από την τακτική των σημειακών διορθώσεων ή των μεγάλων αλλαγών μόνο αριθμητικά. Ο πιο βαθύς ανασχηματισμός από το 2019, που ανακοινώθηκε χθες, συνοδεύτηκε από άγριο παρασκήνιο με καραμπόλες, διλήμματα και… δύσκολες ζυμώσεις έως την τελευταία στιγμή ενώ σύρθηκε για μέρες, οδηγώντας σε κατεβασμένα μολύβια. Με σχεδόν παγωμένο τον (κυβερνητικό) χρόνο από τα πρώτα συλλαλητήρια για τα Τέμπη στις 26 Ιανουαρίου, ο  Πρωθυπουργός ξόρκιζε έναν περιορισμένο «ανασχηματισμό Τεμπών» και πιεζόταν για πιο αποφασιστικές απαντήσεις στην παρατεταμένη δημοσκοπική και κοινωνική πίεση. Στοίχημά του, ο ανασχηματισμός να λειτουργήσει ως έστω μικρό σινιάλο εισόδου της κυβέρνησης σε καινούργιο κύκλο με «μπόλιασμα» νεότερων στελεχών που βρίσκονται εγγύτερα στον Μητσοτάκη, τεχνοκρατών και παλαιότερων μελών της Κοινοβουλευτικής Ομάδας – με ή χωρίς σημεία αναφοράς στους πρώην πρωθυπουργούς Κώστα Καραμανλή και Αντώνη Σαμαρά. Οι αποφάσεις άγγιξαν για πρώτη φορά κορυφαίες θέσεις σε Μαξίμου και Υπουργικό Συμβούλιο, αφήνοντας ανεπηρέαστα μόνο πέντε από τα 20 υπουργεία – τα Υγείας, Δικαιοσύνης, Εσωτερικών, Αγροτικής Ανάπτυξης, Πολιτισμού. Την έξοδο είδαν 14 στελέχη – τέσσερις υπουργοί (Χρήστος Σταϊκούρας, Θεόδωρος Σκυλακάκης, Νίκος Παναγιωτόπουλος, Χρήστος Στυλιανίδης) και 10 υφυπουργοί – ενώ μπήκαν 15 πρόσωπα…

«Aποτέλεσμα» και «ταχύτητα»

Η πρώτη εντολή Μητσοτάκη για «αποτέλεσμα» και «ταχύτητα» δίνεται on camera στη σημερινή συνεδρίαση του Υπουργικού με τη νέα σύνθεση, μετά τις ορκωμοσίες από τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας Κώστα Τασούλα. Ο Πρωθυπουργός, κατά πληροφορίες, θα δώσει σε όλους έναν μπλε φάκελο με μόνο μία σελίδα – διαφορετική για τον καθένα – με τις επείγουσες (μία ή περισσότερες) προτεραιότητες κάθε χαρτοφυλακίου σε μια νέα προσέγγιση που επιλέγει ο Μητσοτάκης για τον έλεγχο των υπουργών του. Από τη Δευτέρα ο ίδιος θα επισκεφθεί – για τους αναγκαίους συμβολισμούς – τρία υπουργεία: Οικονομικών, Υποδομών, Μετανάστευσης. Ομως τα πεδία στα οποία το Μαξίμου παλεύει για αποφυγή λαθών, για καλύτερη επικοινωνία και μεγαλύτερη ταχύτητα είναι περισσότερα, φέρνοντας συνολικά επτά στελέχη σε ειδική αποστολή: Κωστής Χατζηδάκης (Μαξίμου), Κυριάκος Πιερρακάκης (Οικονομίας), Σταύρος Παπασταύρου (Ενέργειας), Μάκης Βορίδης (Μεταναστευτικής Πολιτικής), Γιάννης Κεφαλογιάννης (Πολιτικής Προστασίας) και βεβαίως οι Χρίστος Δήμας και Κωνσταντίνος Κυρανάκης ως το νέο δίδυμο στο Υποδομών και Μεταφορών.

Αυτή τη φορά το ανακάτεμα της τράπουλας αποδείχθηκε σύνθετη άσκηση: οι παρεμβάσεις στο τιμ του Μαξίμου και στα υπουργεία Οικονομικών, Υποδομών, Ενέργειας  οδήγησαν τον Μητσοτάκη σε τηλεφωνήματα και διά ζώσης συζητήσεις με εντάσεις και αδιέξοδα πίσω από τις κλειστές πόρτες του γραφείου του, σε επιλογές με πολιτικά κριτήρια και σε προσπάθεια ελέγχου των εσωτερικών αναταράξεων από το ντόμινο αλλαγών. Αυτό ήταν αναπόφευκτο με αφετηρία την αναδιαμόρφωση ισορροπιών στον κυβερνητικό πυρήνα: μπαίνει ένα μετριοπαθές στέλεχος γέννημα – θρέμμα της ΝΔ, ο αντιπρόεδρος του κόμματος Κωστής Χατζηδάκης σε θέση αντιπροέδρου της κυβέρνησης και βγαίνει ένα πρόσωπο με ερείσματα στο σκληρότερο δεξιό ακροατήριο, ο Μάκης Βορίδης με κατάργηση της θέσης του στο Μαξίμου. Η μετακόμιση του Χατζηδάκη από την οδό Νίκης στα άλλοτε γραφεία του Βορίδη, στον πρώτο όροφο του Μαξίμου και στο κτίριο της οδού Ζαλοκώστα, σημάνει για τον ίδιο έναν νέο στρατηγικό ρόλο: εποπτεία από τα «κεντρικά» όλων των παραγωγικών υπουργείων. Ο Ακης Σκέρτσος κρατά τον γενικό συντονισμό του έργου και ειδικότερα την εποπτεία των κοινωνικών και θεσμικών υπουργείων.

Το δίλημμα που έφερε καθυστερήσεις

Με πολιτικά κριτήρια έδωσε ο Μητσοτάκης απάντηση και για τον νέο υπουργό Οικονομικών. Το δίλημμα για τον «τσάρο» της οικονομίας καθυστέρησε τις ανακοινώσεις, καθώς η επιλογή του Πιερρακάκη αντί του Θεόδωρου Σκυλακάκη κέρδιζε έδαφος από την περασμένη Τρίτη και οριστικοποιήθηκε ένα 24ωρο πριν από τις ανακοινώσεις. Ο πρώτος φέρεται ότι σε προκαταρκτικές συζητήσεις αρνήθηκε το «ευαίσθητο» Υποδομών, ο δεύτερος έχει διαχρονικά στενή σχέση με τον Μητσοτάκη αλλά περισσότερο τεχνοκρατικό προφίλ και πάντως όχι υψηλούς δείκτες δημοφιλίας. Κρίθηκε ότι εκεί όπου καθορίζονται σε μεγάλο βαθμό οι εκλογές, και ιδιαίτερα στην επικοινωνία των θεμάτων που αφορούν την καθημρινή ζωή σε ένα περιβάλλον διεθνούς αβεβαιότητας χρειάζεται ένα θετικό «πέρασμα» στην κοινωνία. Εξού και προκρίθηκε ο «υπουργός του gov.gr και των μη κρατικών πανεπιστημίων», όπως έλεγαν με νόημα κυβερνητικά στελέχη, ενώ αναπληρωτής του παραμένει ένας άνθρωπος της απόλυτης εμπιστοσύνης του Μητσοτάκη, ο Νίκος Παπαθανάσης.

googletag.cmd.push(function() { googletag.display('300x250_middle_2'); });

googletag.cmd.push(function() { googletag.display('300x250_m2'); });

Αλλο ένα σκληρό δίπολο υπήρξε για το Ενέργειας, που διεκδικούσαν ο Βορίδης (έπαιζε για σειρά υπουργείων από το Υποδομών έως το Μεταναστευσης, το οποίο αναλαμβανει) και ο Σταύρος Παπασταύρου ο οποίος πέτυχε την επιστροφή του στην κυβέρνηση με υφυπουργό για τα ενεργειακά τον πρωθυπουργικό σύμβουλο Νίκο Τσάφο. Πολλοί εκτιμούσαν ότι ο Βορίδης αναλαμβάνει με βαριά καρδιά το μεταναστευτικό, αν και πρωθυπουργικοί συνεργάτες παρέπεμπαν στις προτεραιότητες της Κομισιόν και στις προκλήσεις σε ευρωπαϊκό επίπεδο που έχει στηρίξει στις Βρυξέλλες η Αθήνα. Αποστολή του Βορίδη, το θέμα των επιστροφών και η δρομολόγηση της νόμιμης μετανάστευσης «με όρους και κανόνες». Ο ίδιος θα συνεχίσει να σηκώνει κοινοβουλευτικό βάρος, εκπροσωπώντας τον Πρωθυπουργό όποτε κρίνεται αναγκαίο.

Το «καυτό» υπουργείο

Οσο για το καυτό υπουργείο Υποδομών και Μεταφορών, η ηγεσία κλείδωσε ύστερα από εντατικές ζυμώσεις. Οι μεταφορές και ειδικότερα ο σιδηρόδρομος έχουν ενταχθεί πια στα «μεταρρυθμιστικά» στοιχήματα ενώ είναι σαφής η προσπάθεια να δοθεί σήμα «ανανέωσης και ευκαιριών» στη γενιά των 40άρηδων. Αυτό δείχνουν όχι μόνο οι περιπτώσεις του 44χρονου Δήμα και του 37χρονου Κυρανάκη στον οποίο πιστώνεται η επιτυχία του Κτηματολογίου, αλλά επιπλέον η επιστροφή της Δόμνας Μηχαηλίδου (Οικογένειας), η αναβάθμιση του Γιάννη Κεφαλογιάννη (Πολιτικής Προστασίας), η είσοδος του Κώστα Κατσαφάδου στο ίδιο υπουργείο για την κρατική αρωγή (στη θέση του ελεγχόμενου από την προανακριτική επιτροπή Χρήστου Τριαντόπουλου), η μετακίνηση της Σοφίας Ζαχαράκη στο Παιδείας, η μεταφορά του Γιώργου Κώτσηρα στα φορολογικά (Οικονομίας).

googletag.cmd.push(function() { googletag.display('300x250_middle_3'); });

Με το βλέμμα στη γαλάζια βάση

Δεν είναι μόνο η επιλογή Χατζηδάκη για το Μαξίμου αυτή που δίνει παραταξιακό αποτύπωμα, σε μια περίοδο που ζητείται συσπείρωση της κομματικής βάσης. Κλείσιμο ματιού στη γαλάζια ομάδα και στον παραδοσιακό κόσμο της ΝΔ, επιχειρήθηκε με την ανάδειξη σε υφυπουργικές θέσεις προσώπων που είναι ταυτισμένα με τη νεοδημοκρατική πορεία. Σε δεύτερη ανάγνωση διακρίνονται και έμμεσα μηνύματα προς πάσα… τάση και φυλή. Τετοιες περιπτώσεις είναι ο Μεσσήνιος Γιάννης Λαμπρόπουλος (Προστασίας του Πολίτη), ο Λάκωνας Θανάσης Δαβάκης (Αμυνας) και οι Βορειοελλαδίτες Λάζαρος Τσαβδαρίδης (Ανάπτυξης) και Αννα Καραμανλή (Τουρισμού). Ο Μητσοτάκης προσπάθησε να ισορροπήσει το πρόσημο με επιλογή – έκπληξη τεχνοκρατών: εκτός από τον Τσάφο στην ενέργεια, μπαίνει στο Ανάπτυξης ο Αρίστος Δοξιάδης και αναβαθμίζεται σε υφυπουργό (Παιδείας) ο πρώην πρύτανης Νίκος Παπαϊωάννου.

Φωτιά με 51 -μέχρι στιγμής- νεκρούς, σημειώθηκε τα ξημερώματα της Κυριακής στο νυχτερινό κέντρο «Pulse Disco Club»στην πόλη Κότσανη, στη Βόρεια Μακεδονία.

Η φωτιά προκλήθηκε υπό αδιευκρίνιστες μέχρι στιγμής συνθήκες, περί τις 03:00, ωστόσο εικάζεται ότι ξεκίνησε από τη χρήση πυροτεχνημάτων.

Η στιγμή που ξεκίνησε η πυρκαγιά στο κέντρο διασκέδασης.

Ο αριθμός των νεκρών είναι 51 -μέχρι στιγμής-, σύμφωνα με όσα ανέφερε ο υπουργός Εσωτερικών, Πάντσε Τοσκόφσκι σε συνέντευξη τύπου. Κατά τις ίδιες αναφορές, στο σημείο όταν ξέσπασε η πυρκαγιά βρισκόντουσαν 1.500 άτομα. Ταυτόχρονα, τραυματίστηκαν 118 άτομα, σύμφωνα με τον υπουργό Υγείας Αρμπέν Ταραβάρι.

Στο πλαίσιο των ερευνών για την τραγωδία, οι Αρχές έχουν συλλάβει ένα άτομο.

Δείτε βίντεο: Στέλνουν τραυματίες στη Θεσσαλονίκη

Τα ασθενοφόρα μεταφέρουν συνεχώς τραυματίες στο νοσοκομείο «8 Σεπτέμβρη» στα Σκόπια, ενώ συγγενείς των τραυματιών βρίσκονται μπροστά από το κτίριο.

Σύμφωνα με πληροφορίες του in, η κυβέρνηση της Βόρειας Μακεδονίας έχει αιτηθεί να μεταφερθούν τραυματίες σε νοσοκομεία της Θεσσαλονίκης.

googletag.cmd.push(function() { googletag.display('300x250_m2'); });

Νωρίτερα, ο υπουργός Εξωτερικών Γιώργος Γεραπετρίτης είχε τηλεφωνική συνομιλία με τον υπουργό Εξωτερικών της Βόρειας Μακεδονίας Τίμτσο Μουτσούνσκι.

Ο κ. Γεραπετρίτης εξέφρασε τα συλλυπητήριά του για τους θανάτους που προκλήθηκαν από τη φωτιά. Ο υπουργός Εξωτερικών εξέφρασε την ετοιμότητα της Ελλάδας να παράσχει κάθε απαραίτητη βοήθεια, συμπεριλαμβανομένων σωστικών ομάδων διάσωσης και ιατρικής υποστήριξης.

Παράλληλα η Ποδοσφαιρική Ομοσπονδία της Βόρειας Μακεδονίας ανέβαλε όλους τους σημερινούς αγώνες σε όλες τις διοργανώσεις λόγω της τραγωδίας στο Κότσανη.

Μίτσκοσκι: Οι σκέψεις μας σε όσους έχασαν αγαπημένα πρόσωπα

Σε δήλωσή του ο πρωθυπουργός της Βόρειας Μακεδονίας Χρίστιαν Μίτσκοσκι τόνισε πως «σε αυτές τις στιγμές βαθιάς θλίψης, οι σκέψεις μας είναι με εκείνους που έχασαν τα αγαπημένα τους πρόσωπα. Εύχομαι στους τραυματίες ταχεία ανάρρωση και στις οικογένειες των εκλιπόντων δύναμη να υποστούν αυτή την αφάνταστη απώλεια. Ο λαός και η κυβέρνηση θα κάνουν ό,τι περνά από το χέρι τους για να απαλύνουν έστω και λίγο τον πόνο τους και να τους βοηθήσουν σε αυτές τις πιο δύσκολες στιγμές».

Ο ίδιος ανέβαλε το ταξίδι του στην Ποντγκόριτσα, όπου θα πραγματοποιηθεί αύριο η σύνοδος κορυφής του Ευρωπαϊκού Λαϊκού Κόμματος.

Τροχαίο ατύχημα σημειώθηκε τα ξημερώματα της Κυριακής 16 Μαρτίου στον κυκλικό κόμβο στα ΚΤΕΛ, στον Βόλο.

Το όχημα, σύμφωνα με το thenewspaper.gr, κινούνταν επί της οδού Γρηγορίου Λαμπράκη και, μπαίνοντας στη στροφή του κυκλικού κόμβου με κατεύθυνση προς την οδό Λάρισης, εξετράπη της πορείας του, καβαλώντας τη διαχωριστική νησίδα και καταλήγοντας να χτυπήσει σε στύλο του δημοτικού ηλεκτροφωτισμού.

Τρία άτομα επέβαιναν στο όχημα

Στο αυτοκίνητο επέβαιναν τρία νεαρά άτομα, τα οποία βγήκαν αλώβητα από το συμβάν, ενώ το τροχαίο περιορίστηκε σε υλικές ζημιές.

googletag.cmd.push(function() { googletag.display('300x250_m1'); });

Η πρόσκρουση προκάλεσε σημαντικές υλικές ζημιές στο όχημα, ενώ ο στύλος του ηλεκτροφωτισμού υπέστη επίσης φθορές.

Η τροχαία Βόλου διενεργεί προανάκριση για να διαπιστωθούν τα ακριβή αίτια του ατυχήματος, ενώ οι πρώτες ενδείξεις, σύμφωνα με πληροφορίες του ίδιου μέσου, κάνουν λόγο για απώλεια ελέγχου του οχήματος στη στροφή.

Δείτε φωτογραφίες:

Στιγμιότυπο από το τροχαίο ατύχημα

Στιγμιότυπο από το τροχαίο ατύχημα

Στιγμιότυπο από το τροχαίο ατύχημα

Η θεωρία του ελατηρίου δεν είναι πραγματική – δεν βασίζεται σε καμία πολιτική ανάλυση, σε καμία επιστημονική παρατήρηση, επί της ουσίας δεν έχει βιβλιογραφία. Στην Ελλάδα του 2025, ωστόσο, υπάρχει ένα βιωματικό παράδειγμα που επικαλούνται συχνά τα κόμματα που βλέπουν τα ποσοστά τους να «κολλάνε» σε χαμηλές πτήσεις, ενώ έχουν περιθώριο ανέλιξης: η εκτόξευση του ΣΥΡΙΖΑ του 2009, που έλαβε μόλις 4,6% και τρία χρόνια μετά, το 2012, ήταν αξιωματική αντιπολίτευση, παραμένει ο μύχιος πόθος όλων των δυνάμεων που, με τον έναν ή τον άλλον τρόπο, διεκδικούν τον ρόλο του βασικού αντιπάλου της σημερινής κυβέρνησης στο νέο πολιτικό τοπίο. Τότε, η χρονική στιγμή ήταν κομβική, καθώς η οικονομική κρίση αποτέλεσε τον καθοριστικό παράγοντα για τις αλλαγές. Δεν έριξαν μόνο το ποσοστό του ΠΑΣΟΚ – η κοινωνική αντίδραση της εποχής δεν βρήκε καταφύγιο στην πιο μετριοπαθή ΔΗΜΑΡ, όπως έδειχναν οι πρώτες δημοσκοπήσεις μετά τη διάσπαση του Συνασπισμού που τη μετρούσαν στο διψήφιο, αλλά στην εναπομείνασα ριζοσπαστική συμμαχία του ΣΥΡΙΖΑ που σε εκείνη τη φάση ακροβατούσε μεταξύ συστήματος και περιθωρίου.

Στη σημερινή κατάσταση, το ελατήριο θα μπορούσε να έχει τρεις αφετηρίες. Η πρώτη είναι το ΠΑΣΟΚ, καθώς σ’ αυτό ελπίζουν σχεδόν ανοιχτά πια τα στελέχη του – στη λογική μιας ρεαλιστικής εναλλακτικής, που θα έφερνε επαναφορά της δικομματικής κανονικότητας σε έναν κόσμο που μοιάζει, σε διεθνές επίπεδο, όλο και πιο αβέβαιος. Πού βασίζουν τις εκτιμήσεις της δικής τους ανοδικής πορείας στο κόμμα της αξιωματικής αντιπολίτευσης; Πως δεν είναι μόνο οι λεγόμενοι «αντισυστημικοί» ψηφοφόροι που αυτή τη στιγμή εκφράζονται εναντίον της κυβέρνησης, αλλά και πιο μετριοπαθείς, οι οποίοι σχεδόν αναπόφευκτα θα στραφούν, έστω και πάνω από την κάλπη, στο κόμμα που τους φαίνεται πιο οικείο, πιο έτοιμο και πιο σοβαρό να αναλάβει τα χρέη της διακυβέρνησης.

Η δεύτερη, η οποία αυτή τη στιγμή μοιάζει από άποψη δυναμικής πιο αμφίβολη, είναι η δημιουργία ενός Λαϊκού Μετώπου, με τον τρόπο που το περιγράφουν ο ΣΥΡΙΖΑ μέσω της διεύρυνσής του και η Νέα Αριστερά. Στο πρότυπο της γαλλικής Αριστεράς και Κεντροαριστεράς, που δημιούργησε ένα μετωπικό σχήμα λίγο πριν από τις κάλπες ως απάντηση σε μια κυβέρνηση που δεν ικανοποιεί και μια Ακροδεξιά που κερδίζει έδαφος – αυτή τη στιγμή, ωστόσο, πέρα από τη θεωρία, μια τέτοια σύγκλιση μοιάζει ακόμα μακρινή και, κυρίως, χωρίς ένα πρόσωπο που θα μπορούσε να λειτουργήσει συγκολλητικά.

Η τρίτη αφετηρία, ωστόσο, είναι αυτή που σ’ αυτή τη συγκυρία κάνει την έκπληξη, αλλάζοντας τη γραμμική πορεία της αντιπολίτευσης μετά τις συνεχείς διασπάσεις του ΣΥΡΙΖΑ τον τελευταίο χρόνο: οι δημοσκοπήσεις δείχνουν πως η Πλεύση Ελευθερίας της Ζωής Κωνσταντοπούλου συσπειρώνει τους ψηφοφόρους που είναι θυμωμένοι με τη διαχείριση της υπόθεσης των Τεμπών ή έχουν συσσωρεύσει δυσαρέσκεια απέναντι στην κυβέρνηση. Το ενδιαφέρον είναι πως δεν πρόκειται για μια πολιτική δύναμη με βαθιά κομματική δομή ή ισχυρή κοινοβουλευτική ομάδα – οι (όλοι κι όλοι) έξι βουλευτές της Πλεύσης είναι νέοι βουλευτές, άσχετοι μέχρι πρότινος με την πολιτική. Πριν από λίγους μήνες δεν ήταν καν βέβαιο πως το κόμμα θα διατηρήσει την ΚΟ του, μετά τις αποχωρήσεις δύο βουλευτών του.

Το βασικό δυναμικό στοιχείο για την Πλεύση είναι η πρόεδρός του («Εγώ κάνω για 100 βουλευτές», είχε πει μετά τις εκλογές), η οποία επικοινωνιακά έκανε μια συστηματική προσπάθεια να επανεφεύρει τον εαυτό της μοιράζοντας «καρδούλες» – πιστώνεται, από όσους σήμερα λένε πως «είναι η μόνη που αντιδρά», πως επανέφερε την υπόθεση των Τεμπών μέσα στη Βουλή προτού ξαναμπεί στην επικαιρότητα και πως είναι διαρκώς παρούσα και παρεμβατική, σπάζοντας τα νεύρα των πιο προβεβλημένων υπουργών της ΝΔ. Σε δύο προτάσεις δυσπιστίας η Κωνσταντοπούλου έγινε συνομιλήτρια δύο πρώην κυβερνητικών κομμάτων, συμπεριλαμβανομένου του ΠΑΣΟΚ, με το οποίο στην κρίση βρέθηκε απέναντι. Από την άλλη, η Κωνσταντοπούλου είναι μια γνώριμη φιγούρα από τα χρόνια της κρίσης, με μια αμφιλεγόμενη θητεία ως πρόεδρος της Βουλής για έξι μήνες το 2015, και πολιτικούς αντιπάλους που την κατηγορούν για αυταρχικότητα σε μια σειρά θεμάτων – από τον τρόπο που εκτοξεύει επιθέσεις έως τον τρόπο που διαλέγει τους βουλευτές της, στους οποίους περιλαμβάνονται κυρίως φιλικά της πρόσωπα. Για όσους την παρατηρούν, ίσως το μεγαλύτερο μειονέκτημά της είναι πως «παίζει» μονοθεματικά, πράγμα που δεδομένα την περιορίζει στη δεξαμενή των ψηφοφόρων που επιλέγουν έναν πιο γενικόλογο καταγγελτικό λόγο.

googletag.cmd.push(function() { googletag.display('300x250_middle_2'); });

Οι ομοιότητες

Οσοι βιάζονται να συγκρίνουν περιόδους, λένε πως οι πρώτες δημοσκοπήσεις στις οποίες η Πλεύση Ελευθερίας βρίσκεται στη δεύτερη θέση θυμίζουν τις πρώτες δημοσκοπήσεις, στο τέλος του 2011, που οι μαζικές διαδηλώσεις των Αγανακτισμένων είχαν ως αποτέλεσμα ο ΣΥΡΙΖΑ να περάσει το ΠΑΣΟΚ, για πρώτη φορά στα χρονικά, διεκδικώντας τον ρόλο της αξιωματικής αντιπολίτευσης που κέρδισε στην κάλπη λίγους μήνες μετά. Οι ομοιότητες όμως των δύο εποχών σταματούν εκεί. Σ’ αυτή τη φάση, στο ΠΑΣΟΚ έχουν αυξηθεί οι φωνές που «κόβουν» τις συζητήσεις για συνεργασίες («Στοιχεία που συνδέονται με αντιδραστικότητα και λαϊκισμό δεν συνάδουν με την πρόοδο της χώρας. Προσωπικά δεν θεωρώ ότι υπάρχει πεδίο συζήτησης», ανέφερε πριν από λίγες μέρες ο βουλευτής Μανώλης Χριστοδουλάκης λίγες ώρες προτού ο εκπρόσωπος Τύπου του κόμματος μιλήσει για «μονοπρόσωπα κόμματα διαμαρτυρίας χωρίς πρόγραμμα»). Αναπόφευκτα, και η ίδια η Πλεύση Ελευθερίας θα κληθεί το επόμενο διάστημα να απαντήσει τα ερωτήματα με τα οποία κάθε κόμμα σε άνοδο έρχεται αντιμέτωπο: γιατί, πώς και με ποιους.

googletag.cmd.push(function() { googletag.display('300x250_m2'); }); Το αντίθετο του ελατηρίου για τη Ζωή

Πάμε λίγο πίσω, στο 2012. Εδώ, στις διπλές εθνικές εκλογές αποτυπώθηκε η θεωρία του πολιτικού ελατηρίου για τον τότε ΣΥΡΙΖΑ του Αλέξη Τσίπρα. Το 2007 είχε αποσπάσει 5,04% και το 2009 4,60%. Από το 2010 και τις πολιτικές λιτότητας του καταλύτη που λεγόταν Μνημόνιο, το όλο σκηνικό μεταβλήθηκε ραγδαία. Ο πάλαι δικομματισμός ανατράπηκε, παραδοσιακά κόμματα εξουσίας κατέρρευσαν και το ελατήριο έφερε γρήγορα τον ΣΥΡΙΖΑ (2012) με τη μορφή του «ελατηρίου» στη θέση της αξιωματικής αντιπολίτευσης. Σήμερα η διαιρετική τομή του Μνημόνιο – Αντιμνημόνιο έχει εξαλειφθεί. Η κυβέρνηση Μητσοτάκη όμως είναι στον 6ο χρόνο που βρίσκεται στο Μέγαρο Μαξίμου. Η λογική φθορά της έχει έναν ιδιότυπο επιταχυντή που σήμερα κυριαρχεί στην πολιτική αντιπαράθεση. Το δυστύχημα των Τεμπών έχει επανέλθει πολύ δυναμικά επισωρεύοντας και επιμέρους ρεύματα δυσαρέσκειας για την κυβέρνηση της ΝΔ. Ο νέος καταλύτης έχει μια ιδιομορφία: μοιάζει – και αυτό επιβεβαιώθηκε από δύο πρόσφατες μετρήσεις της εβδομάδας που μας πέρασε – πως καρπωτή έχει μόνον τη Ζωή Κωνσταντοπούλου και την Πλεύση Ελευθερίας. Μάλιστα – εν μέσω αντιδράσεων – και οι δύο δημοσκοπήσεις την έφεραν στη 2η θέση μετά τη ΝΔ. Εχει ρεύμα; Εχει αναμφίβολα. Μπορεί να έχει ανθεκτικότητα μέχρι τις εθνικές εκλογές του 2027 και να είναι όντως 2η; Κοινώς, το ελατήριο εδώ θα έχει πρωταγωνιστή την πρώην πρόεδρο της Βουλής; Μια θεωρία λέει, πως αυτό είναι εξόχως δύσκολο. Καταρχάς ένα μέρος των αναλυτών σημειώνει τη μονοθεματική ατζέντα που τώρα δίνει αέρα στη Ζωή και που είναι δύσκολο να κρατηθεί μακρά. Μαραθώνιος η Πολιτική και θέλει γκάμα θέσεων. Το είπε με τον τρόπο του ο Ευκλείδης Τσακαλώτος, κοινοβουλευτικός εκπρόσωπος της Νέας Αριστεράς (Action 24) την Τετάρτη: «Είναι προφανές γιατί πάει καλά η Ζωή. Εχει ένα στόχο εδώ και ένα χρόνο και πριν από τις ευρωεκλογές, έβαλε δυνατά το θέμα των Τεμπών, είναι και θέμα της Δικαιοσύνης, είναι σαν να παίζει στο δικό της γήπεδο. Οταν όμως θα μπούμε στη σοβαρή συζήτηση και για την ακρίβεια, τη στεγαστική κρίση και τους χαμηλούς μισθούς, πρέπει ο καθένας να πείσει πως υπάρχουν απαντήσεις». Η πρόεδρος της Πλεύσης Ελευθερίας είναι νομικός εκπρόσωπος οικογενειών των θυμάτων από τα Τέμπη και αυτό διαμορφώνει ένα ευνοϊκό πεδίο διαύλων με το κίνημα σήμερα. Αρκεί; Μια έτερη για παράδειγμα παρατήρηση σκεπτικιστικού χαρακτήρα που γίνεται είναι πως η Πλεύση παρά την κοινοβουλευτική της παρουσία, και δη την πληθωρική της ίδιας της Ζωής, δεν είναι κόμμα με οργανωτική διάταξη και έκφραση πολλών στελεχών ανά τη χώρα. Κάτι υποχρεωτικό αφού τις εκλογές τις κερδίζουν τα κόμματα (και τις χάνουν επίσης). Η όλη δυναμική που τώρα επιδεικνύει, δεν είναι βέβαιο πως θα αντέξει σε μια παλέτα θεμάτων που και η κυβέρνηση θα επιχειρήσει να αναδείξει προσεχώς και άρα να μεταβάλει τους όρους πολιτικής αντιπαράθεσης. Ας μην ξεχνούμε και τις δυνάμεις της Κεντροαριστεράς, με κύριο το ΠΑΣΟΚ, που επίσης θα θελήσουν να αναταχθούν δυναμικά και άρα θα επιδοθούν σε πολεμική με την Πλεύση. Από την άλλη ο ΣΥΡΙΖΑ θα μείνει στη γραμμή πως η Ζωή έχει «προγραμματική ασάφεια» επιχειρώντας να πει πως το αριστερόστροφο κοινό δεν πρέπει να την επιλέξει. «Τη σέβομαι, αλλά είναι δική της υπόθεση, ότι δεν είναι ούτε αριστερά ούτε δεξιά», είπε ο πρόεδρος του ΣΥΡΙΖΑ Σωκράτης Φάμελλος (Action24).

Η μικρή έστω δυναμική του ΠΑΣΟΚ που εμφανίστηκε στις σφυγμομετρήσεις μετά την εσωκομματική εκλογή εξατμίζεται. Επιστρέφει εκεί ακριβώς από όπου ξεκίνησε η όλη διαδικασία: στην αθυμία των συμπαθούντων και την αδιαφορία των υπολοίπων. Υπάρχουν τρία κεντρικά ερωτήματα, στα οποία το ΠΑΣΟΚ δεν απαντά.

Το πρώτο αφορά τον δρόμο προς την εξουσία που δηλώνει ότι διεκδικεί. Εχει επιλέξει στρατηγική «Λαϊκού Μετώπου»; Θέλει δηλαδή το ΠΑΣΟΚ να προτείνει τον εαυτό του ως ηγετική δύναμη ενός συνασπισμού που θα συμπεριλάβει όσους προσυπέγραψαν την πρόταση δυσπιστίας; Ο κ. Ανδρουλάκης μιλά για αυτόνομη πορεία. Αλλά πώς να γίνει πιστευτός όταν συνυπογράφουν την δική του πρόταση δυσπιστίας όλοι όσοι αυτοπροσδιορίζονται ως «προοδευτικές δυνάμεις»; Ο κοινός παρονομαστής τους είναι τα νωπά ακόμη υβρεολόγια προς το ΠΑΣΟΚ και η αλήστου μνήμης «αντιμνημονιακή» ρητορική. Εκτός από την προσωποπαγή Πλεύση, όλες οι συνιστώσες ενός τέτοιου «προοδευτικού» συνονθυλεύματος βρίσκονται σε πολιτική αποδρομή: τα απομεινάρια του ΣΥΡΙΖΑ υπό τον κ. Φάμελλο, οι 11 βουλευτές και περίπου ισάριθμοι ψηφοφόροι της Νέας Αριστεράς, κάτι χειροκροτητές του ήδη λησμονημένου κ. Κασσελάκη, πιθανόν ακόμη και ο κ. Βαρουφάκης με τους εναπομείναντες θιασώτες του. Αναρωτιέται κανείς εάν οι κήρυκες του αντικυβερνητικού μετώπου έχουν εξετάσει το – όχι απίθανο πια – ενδεχόμενο από τέτοιες ζυμώσεις να αναδειχθεί η κυρία Κωνσταντοπούλου ως μείζων εταίρος. Το βέβαιο είναι πως πολλοί ψηφοφόροι του ΠΑΣΟΚ δεν έχουν καμία διάθεση να στοιχηθούν πίσω από ένα οπορτουνιστικό ψηφιδωτό. Δεν βλέπουν σε τι θα ωφελούσαν σήμερα οι εκλογές που ζήτησε το κόμμα τους, προσβλέποντας σε ποιο άραγε ρεαλιστικά πιθανό αποτέλεσμα… Η συζήτηση και μόνον αποτελεί δώρο προς την κυβέρνηση – και, βέβαια, προς τη Ζωή Κωνσταντοπούλου.

Το δεύτερο ερώτημα αφορά την αντιπολιτευτική τακτική. Ποιος είναι ο αντίπαλος του ΠΑΣΟΚ; Η Νέα Δημοκρατία ή ο κ. Μητσοτάκης; Η προσωποποίηση της κριτικής παραπέμπει στο δεύτερο. Είναι μια καταστροφική ψευδαίσθηση. Η ΝΔ διαθέτει εναλλακτικές ηγεσίας – παραπάνω από μία. Εφόσον, για οποιονδήποτε λόγο, το ΠΑΣΟΚ βρεθεί απέναντι σε άλλον πλην του κ. Μητσοτάκη, πώς θα διαχειριστεί κάποιον που θα έχει μείνει στο απυρόβλητο της αντιπολίτευσής του; Αν όλα είναι προσωπική ευθύνη Μητσοτάκη και του προσωπικού του συστήματος εξουσίας, πού στέκει ο κ. Ανδρουλάκης σε μια πιθανή (όσο μικρές κι αν είναι οι πιθανότητες) αντιπαράθεση με τον κ. Δένδια, ή τον κ. Χατζηδάκη, ή όποιον άλλο;

Και το τρίτο ερώτημα είναι ποια άραγε συμπεράσματα έβγαλε ο κ. Ανδρουλάκης από την επανεκλογή του. Αν είχε ενθουσιάσει η προηγούμενη θητεία του, δεν θα είχε αμφισβητηθεί. Η αισιοδοξία αφορούσε την προσδοκία διαμόρφωσης μιας ηγετικής ομάδας. Οτι δηλαδή αυτό που εξέφρασαν ο κ. Γερουλάνος, η κυρία Διαμαντοπούλου, ο κ. Δούκας θα αποτυπωνόταν στη διαμόρφωση της πολιτικής του ΠΑΣΟΚ. Το συμπέρασμα που έβγαλε ο κ. Ανδρουλάκης ήταν ότι αρκεί να τους μοιράσει από έναν τίτλο κι έναν μικρό ρόλο για να επανακάμψει στο παρελθόν του. Αν αρκεί σε εκείνους είναι ένα ερώτημα χωρίς ενδιαφέρον. Για τους υπολοίπους, αυτούς που είχαν ελπίσει, είναι μια επιστροφή στο αδιέξοδο.

Ο Φοίβος Καρζής είναι δημοσιογράφος

Οπως κάθε λαός που κουβαλά μέσα του βαθιά, πεισματικά κι ακλόνητα τα αδιευκρίνιστα καρυκεύματα του DNA του, κι εμείς οι Ελληνες δεν θα πάψουμε ποτέ να φοβόμαστε κάποια πράγματα και να προσκυνούμε κάποια άλλα. Ο,τι κι αν γίνει, ό,τι κι αν μας λένε και ό,τι κι αν λέμε εμείς οι ίδιοι. Θα ήταν διασκεδαστικό (αν είχαμε τη διάθεση και αντοχή να διασκεδάσουμε), να συγκρίνουμε την απόσταση ανάμεσα στον παφλασμό των ωκεανών διακηρύξεων, καταγγελιών και αποφάσεων που τα ενημερωμένα μυαλά κι αφηνιασμένα πληκτρολόγιά μας εξαπολύουν για όσα επ’ ουδενί δεν ανεχόμαστε, και την πραγματικότητα στην οποία παραμένουμε προσκολλημένοι. Διασκεδαστικό και πικρό.

Για παράδειγμα, δεν θα πάψουμε να τρέμουμε «τα ρεύματα»: το σατανικό εκείνο φύσημα κάποιας ριπής αέρα που γλίστρησε ύπουλα μέσα από ένα άνοιγμα κι όρμησε κακόβουλα καταπάνω μας για να μας προκαλέσει (σίγουρα, αποδεδειγμένα) νευροκαβαλίκεμα, πλευρίτιδα, φυματίωση, κακό χτικιό· δεν θα πάψουμε να διατηρούμε τη σαδομαζοχιστική σχέση μας με αυτό που ονομάζεται, συνοπτικά, «το Δημόσιο»: με το θάμβος που μας γεννά η αύρα του, με τη σαγήνη της αχλής του. Σαν άπατο πηγάδι πλούτου, ασφάλειας και υπερεξουσίας πασχίζουμε να το πλησιάσουμε, εμείς και τα παιδιά μας, ούτως ώστε κατόπιν και να πίνουμε απ’ αυτό και να φτύνουμε μέσα του.

Και δεν θα πάψουμε να έχουμε την ίδια θέση απέναντι «στα θεία»: πολύ απλά, απαγορεύεται να τα προσβάλλουμε. Μα πώς μπορούμε να τα προσβάλλουμε, ρωτούν οι αφελείς; Πώς μπορούμε εμείς, ανήμποροι και θανάσιμα ατελείς θνητοί, να προσβάλλουμε κάτι τόσο ανώτερο – αφού είναι «θείο»; Υπάρχουν άπειροι τρόποι, είναι η απάντηση, οι πιστοί ξέρουν να τους αναγνωρίζουν, κι αν δεν ξέρουν υπάρχουν εκείνοι που αγρυπνούν. Μα πώς γίνεται αυτό, επιμένει ο αφελής, πώς μπορεί κάτι ανθρώπινο να προσβάλλει το θεϊκό; Πώς μπορεί μια λέξη, μια εικόνα, να παραβιάσει την προσωπική, ιδιωτική, μύχια θρησκευτική συνείδησή μας, αυτό που κερδίσαμε με τόση εσωτερική αγωνία και κρατάμε τόσο σφαλιστά αποθηκευμένο μέσα μας; Γιατί η πίστη μας, «το μυστικό κεφάλαιο που φυλάμε στο σπίτι μας, κι εκεί εισπράττουμε κάθε μέρα κρυφά τον τόκο» όπως είπε ο Γκαίτε, να κινδυνεύει από οτιδήποτε εξωτερικό; Γιατί έτσι. Ψάξτε στον κόσμο όλο να βρείτε κάτι πιο ακλόνητο από το «γιατί έτσι», δεν θα βρείτε.

Δεν θα πάψουμε επίσης, φυσικά, να αγαπάμε την Τέχνη. Δεν είναι πάντα ξεκάθαρο τι εννοούμε με τον όρο αυτό, ξεκάθαρα όμως την αγαπάμε – ήμασταν ή δεν ήμασταν η κοιτίδα του πολιτισμού όταν οι άλλοι σκαρφάλωναν για βελανίδια; Κι επειδή την αγαπάμε, καταναλώνουμε με ενθουσιασμό προσαρμογές/μεταμορφώσεις κλασικών αριστουργημάτων, παρεμβάσεις, επεμβάσεις, επιδρομές και ακυρώσεις (cancel) σε έργα και ανθρώπους κ.λπ.

Είναι περίεργο: η Τέχνη δεν μοιάζει να προσβάλλεται από τα όσα πάμπολλα και αδιανόητα της κάνουμε, αντίθετα από την πίστη που, με τον πρώτο ψίθυρο «βλαστήμιας», αρπάζει πυρσούς, σπαθιά και βαριοπούλες και καθαρίζει. Ναι, περίεργο. Γιατί θα ήταν κατανοητό αν, ας πούμε, ήμασταν κράτος δεδηλωμένα θεοκρατικό, αν λ.χ. οι εκλεγμένοι βουλευτές μας φορούσαν άμφια και πετραχήλια, έφεραν στην κεφαλή ιρανικά τουρμπάνια ή είχαν χαραγμένους στα κούτελά τους χριστιανικούς σταυρούς α λα Ρούμπιο, αλλά εμείς είμαστε πολίτες χώρας σύγχρονης κι ευρωπαϊκής. Τι σημασία έχει όμως; Ολα αυτά είναι δευτερεύουσες λεπτομέρειες. Στην τελική πάντα θα μετράνε όσα κρατάμε ακλόνητα φυλαγμένα μέσα μας. Που μας προφυλάσσουν από βλαβερά ρεύματα και μας προστατεύουν από κάθε κακό.

Τον Μπάνον τον γνωρίζουμε. Είναι ένας συνωμοσιολόγος που επιδίδεται στην παραπληροφόρηση, πιστεύει ότι τα μέσα ενημέρωσης προσπαθούν να καταστρέψουν τους συντηρητικούς, έχει καταδικαστεί και φυλακιστεί για περιφρόνηση του Κογκρέσου και τα τελευταία χρόνια υποστηρίζει με πάθος την αμερικανική και ευρωπαϊκή Ακροδεξιά. Απεχθάνεται τον Ιλον Μασκ, τον οποίο έχει χαρακτηρίσει «παρείσακτο», «παρασιτικό παράνομο μετανάστη» και «πραγματικά κακό άνθρωπο». Ο Μασκ, με τη σειρά του, λέει για τον Μπάνον ότι είναι όλο λόγια – κι από έργα, μηδέν.

Οι άνθρωποι που βρίσκονται πίσω από τα δύο άλλα ρεύματα είναι λιγότερο γνωστοί στο ευρύτερο κοινό. Ο θεωρητικός του τεχνο-αυταρχισμού λέγεται Κέρτις Γιάρβιν. Είναι ένας 52χρονος μηχανικός ηλεκτρονικών υπολογιστών και μπλόγκερ, που πιστεύει ότι οι θεσμοί στην καρδιά της αμερικανικής πνευματικής ζωής πρέπει να διαλυθούν, ότι η κρατική γραφειοκρατία πρέπει να αναδιαρθρωθεί εκ βάθρων και ότι η αμερικανική δημοκρατία πρέπει να αντικατασταθεί από μια μοναρχία με επικεφαλής έναν «CEO» – ευφημισμός για έναν δικτάτορα.

«Δεν είναι πως η δημοκρατία είναι κακή», έλεγε πριν από λίγους μήνες σε μια μακρά συνέντευξή του στους New York Times.«Απλώς είναι πολύ αδύναμη. Απόδειξη, ότι η μαζική μετανάστευση συνεχίζεται παρά την αντίθεση ισχυρών πλειοψηφιών». Ο ίδιος δεν ψηφίζει ούτε πιστεύει στην ψήφο, που απλώς «σε κάνει να πιστεύεις ότι έχεις ένα στάτους, ότι μετράς». Ο στόχος δεν είναι να ψηφίζεις, ούτε να έχεις δημοκρατία, αλλά να έχεις μια αποτελεσματική κυβέρνηση. «Οταν ζητάω από τους ανθρώπους να απαντήσουν σε αυτό το ερώτημα, τους λέω να κοιτάξουν γύρω τους στο δωμάτιο και να ξεχωρίσουν όλα τα πράγματα που είναι φτιαγμένα από μια μοναρχία, γιατί αυτό που αποκαλούμε εταιρείες είναι στην πραγματικότητα μικρές μοναρχίες. Κοιτάς γύρω σου και βλέπεις, για παράδειγμα, ένα λάπτοπ, κι αυτό το λάπτοπ κατασκευάστηκε από την Apple, που είναι μια μοναρχία».

Ο αμερικανός δημοσιογράφος δεν πιστεύει αυτά που ακούει. Ακόμη κι αν αφήσουμε έξω τον Χίτλερ και πιάσουμε τον Μάο, τον Στάλιν, τον Πολ Ποτ, τον Πινοτσέτ ή τον Αμίν – λέει στον συνομιλητή του –, μιλάμε για ανθρώπους που ευθύνονται για τον θάνατο 75 ως 100 εκατομμυρίων ανθρώπων. Σοβαρά τώρα θέλουμε να δοκιμάσουμε στην Αμερική μια δικτατορία; «Aυτό που έχει σημασία είναι να κατανοήσουμε γιατί ο Χίτλερ ή ο Στάλιν ήταν τόσο κακός. Και στο κάτω-κάτω, αν πιάσουμε τον ευρωπαϊκό πολιτισμό από την αρχή του, δεν βλέπουμε μόνο χάος και βία».

Μην εκπλήσσεστε, τέτοιοι άνθρωποι επηρεάζουν σήμερα το Ρεπουμπλικανικό κατεστημένο και απειλούν να διαλύσουν ένα οικοδόμημα τουλάχιστον 80 ετών. Εκπρόσωπος των «εθνικιστών χριστιανών» είναι ο 60χρονος Πάτρικ Ντενίν, που έγινε γνωστός το 2018 από το βιβλίο του Γιατί απέτυχε ο φιλελευθερισμός.Εκεί υποστηρίζει ότι αντί για ζωή, ελευθερία και ευτυχία, ο φιλελευθερισμός οδήγησε στη διεύρυνση των ανισοτήτων, στη διάλυση των τοπικών κοινοτήτων, στην καταστροφή του περιβάλλοντος και στην ανεξέλεγκτη επέκταση της κυβερνητικής και επιχειρηματικής εξουσίας. Η βασική διαχωριστική γραμμή στη σημερινή αμερικανική πολιτική, λέει, δεν είναι ανάμεσα στην προοδευτική Αριστερά και τη συντηρητική Δεξιά, αλλά ανάμεσα στο «Κόμμα της Προόδου» (μια ομάδα φιλελεύθερων και συντηρητικών ελίτ που υποστηρίζουν την κοινωνική και οικονομική «πρόοδο») και το «Κόμμα της Τάξης» (μια συμμαχία ανθρώπων που δεν ανήκουν στις ελίτ και θέλουν δραστικούς περιορισμούς στις αμβλώσεις, εξάλειψη της woke και έναν κυρίαρχο ρόλο της θρησκείας στη δημόσια ζωή).

googletag.cmd.push(function() { googletag.display('300x250_middle_2'); });

Καθηγητής πολιτικών επιστημών στο Πανεπιστήμιο Νοτρ Νταμ, ο Ντενίν θαυμάζει τον Αριστοτέλη, τον Αλεξίς ντε Τοκβίλ, τον αμερικανό ακτιβιστή του περιβάλλοντος Γουέντελ Μπέρι και τον… Καρλ Μαρξ. Η διατριβή του είχε να κάνει με τις διάφορες ερμηνείες της Οδύσσειας από τους πολιτικούς φιλοσόφους. Και η απέχθειά του για τον φιλελευθερισμό τον οδήγησε το 2019 στην αγκαλιά του Ορμπαν. Εκεί, στο προεδρικό μέγαρο στις όχθες του Δούναβη, άκουσε εντυπωσιασμένος τον συνομιλητή του να του εκθέτει την πολιτική του για την οικογένεια, που περιλαμβάνει άτοκα δάνεια σε ετεροφυλόφιλα ζευγάρια που θέλουν παιδιά και τριετές επίδομα μητρότητας στις νέες μητέρες.

googletag.cmd.push(function() { googletag.display('300x250_m2'); });

Στο τελευταίο κεφάλαιο του Γιατί απέτυχε ο φιλελευθερισμός, ο Ντενίν εκφράζει την απογοήτευσή του για το ότι ο φιλελευθερισμός, αν και ηττήθηκε, δεν έχει καταρρεύσει τελείως. Πριν από δύο χρόνια έγραψε έτσι ένα νέο βιβλίο με τίτλο Αλλαγή καθεστώτος, όπου καλεί τις αντιφιλελεύθερες ελίτ να ενώσουν τις δυνάμεις τους με το Κόμμα της Τάξης για να εγκαθιδρύσουν τη «μεταφιλελεύθερη τάξη». Οπως είχε πει τότε στο Politico, «δεν θέλω να ανατρέψω βιαίως την κυβέρνηση. Θέλω κάτι πολύ πιο επαναστατικό».

Τόσο ο Γιάρβιν όσο και ο Ντενίν αρέσκονται να μιλούν για τον «συντηρητισμό της κοινής λογικής». Αν ακούσατε και τον Τραμπ να χρησιμοποιεί αυτόν τον όρο, μη νομίζετε ότι είναι τυχαίο.

googletag.cmd.push(function() { googletag.display('300x250_middle_3'); });

Ενας τόσο μικρός άνδρας

Ας επιστρέψουμε στην κανονικότητα. «Αυτό που βλέπουμε είναι ένας πρόεδρος που έθεσε υποψηφιότητα για να αποφύγει τις διώξεις και να εκδικηθεί όσους ψευδώς κατηγόρησε ότι έκλεψαν τις εκλογές του 2020», έγραψε αυτή την εβδομάδα η βεντέτα των New York Times. «Και όταν νίκησε, επανέφερε τις παλιές του εμμονές – με τους δασμούς και τον Πούτιν και τον Ζελένσκι και τον Καναδά – και γέμισε την κυβέρνησή του με ιδεολόγους του περιθωρίου, με αποκλειστικό κριτήριο τη νομιμοφροσύνη τους στον ίδιο και τα καπρίτσια του, που είναι πάνω και πέρα από το Σύνταγμα, τις παραδοσιακές αξίες της αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής ή τους βασικούς νόμους της οικονομίας». Για τον Τραμπ, λέει ο Φρίντμαν, ισχύει εις διπλούν αυτό που είπε κάποτε ο αμερικανός κριτικός Λίον Ουίσελτιερ για τον Νετανιάχου: «Ενας τόσο μικρός άνδρας σε μια τόσο μεγάλη εποχή».

Ολοκληρωτική είναι η καταστροφή στο εργοστάσιο ανακύκλωσης στη Ριτσώνα από τη φωτιά που εκδηλώθηκε το απόγευμα του Σαββάτου και η οποία έλαβε γρήγορα μεγάλες διαστάσεις.

Η προσπάθεια της Πυροσβεστικής να θέσει υπό έλεγχο την πυρκαγιά δεν έχει ολοκληρωθεί, λόγω των ιδιαίτερα εύφλεκτων υλικών που υπάρχουν στο χώρο.

Ωστόσο οι πυροσβέστες έχουν οριοθετήσει το ενεργό μέτωπο και έτσι αποφεύχθηκε ο κίνδυνος περαιτέρω εξάπλωσης στην περιοχή.

googletag.cmd.push(function() { googletag.display('300x250_m1'); }); Δείτε βίντεο:

Στο σημείο παραμένουν και επιχειρούν 10 πυροσβέστες με 4 οχήματα, με σκοπό την ολοκληρωτική κατάσβεση της φωτιάς.

Πώς ξέσπασε η φωτιά

Η πυρκαγιά ξέσπασε λίγο μετά τις 6 το απόγευμα στο εργοστάσιο ανακύκλωσης που βρίσκεται κοντά στο 75ο χλμ της εθνικής οδού Αθηνών – Θεσσαλονίκης στα όρια του δήμου Χαλκίδας στην περιοχή της Ριτσώνας.

googletag.cmd.push(function() { googletag.display('300x250_m2'); });

Αξίζει να σημειωθεί, μάλιστα, ότι το απόγευμα του Σαββάτου, λόγω του μεγάλου σύννεφου καπνού που είχε καλύψει την περιοχή, ενεργοποιήθηκε το 112 καλώντας τους κατοίκους να παραμείνουν σε κλειστούς χώρους.

Το εργοστάσιο βρίσκεται σχετικά κοντά και στο κέντρο φιλοξενίας μεταναστών της περιοχής, όπου όμως δεν παρουσιάστηκε κάποιο πρόβλημα.

Ζεστός θα είναι ο καιρός την Κυριακή με υψηλές για την εποχή θερμοκρασίες  που θα φτάσουν τους 26°C στην κεντρική Ελλάδα και στην Κρήτη τους 30°C, ενώ το κύμα αφρικανικής σκόνης θα παραμείνει και σήμερα.

Αραιές νεφώσεις κατά τόπους πιο πυκνές θα σχηματιστούν στα βορειοδυτικά και τη Μακεδονία, όπου τις μεσημβρινές και απογευματινές ώρες θα σημειωθούν πρόσκαιρες τοπικές βροχές ή όμβροι και μεμονωμένες καταιγίδες.

googletag.cmd.push(function() { googletag.display('300x250_m1'); });

Η ορατότητα τις πρωινές ώρες θα είναι τοπικά περιορισμένη.

Ευνοείται η μεταφορά αφρικανικής σκόνης σε όλη τη χώρα. Από το απόγευμα, όμως, θα περιοριστεί στα νοτιοανατολικά.

Οι άνεμοι θα πνέουν από νότιες διευθύνσεις 4 με 6 και στο Αιγαίο τοπικά 7 μποφόρ, βαθμιαία από τις μεσημβρινές ώρες και από τα δυτικά θα στραφούν σε δυτικούς βορειοδυτικούς 4 με 6 μποφόρ.

googletag.cmd.push(function() { googletag.display('300x250_m2'); });

Η θερμοκρασία παρά τη μικρή πτώση που θα σημειώσει στα δυτικά και βόρεια, θα διατηρηθεί σε υψηλά για την εποχή επίπεδα. Θα φτάσει στα δυτικά και βόρεια τους 23 με 24 βαθμούς, στην υπόλοιπη χώρα τους 25 με 26 βαθμούς και στη βόρεια Κρήτη τους 28 με 30 βαθμούς Κελσίου.

googletag.cmd.push(function() { googletag.display('300x250_m2'); }); Καιρός: Αναλυτικά η πρόγνωση της ΕΜΥ

ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ, ΘΡΑΚΗ

Καιρός: Αραιές νεφώσεις κατά τόπους πιο πυκνές. Τις μεσημβρινές και απογευματινές ώρες κυρίως στη Μακεδονία θα σημειωθούν πρόσκαιρες τοπικές βροχές ή όμβροι και μεμονωμένες καταιγίδες.

Ανεμοι: Μεταβλητοί ασθενείς. Στα θαλάσσια – παράκτια τμήματα νοτίων διευθύνσεων 3 με 5 τοπικά 6 που από το βράδυ θα στραφούν σε δυτικών διευθύνσεων 3 με 5 μποφόρ.

Θερμοκρασία: Από 07 έως 23 με 24 βαθμούς Κελσίου.

ΝΗΣΙΑ ΙΟΝΙΟΥ, ΗΠΕΙΡΟΣ, ΔΥΤΙΚΗ ΣΤΕΡΕΑ, ΔΥΤΙΚΗ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ

Καιρός: Αραιές νεφώσεις κατά περιόδους πιο πυκνές στην Ήπειρο και δυτική Στερεά όπου τις μεσημβρινές και απογευματινές ώρες θα σημειωθούν πρόσκαιρες τοπικές βροχές ή όμβροι και στα βορειότερα μεμονωμένες καταιγίδες

googletag.cmd.push(function() { googletag.display('300x250_middle_2'); });

googletag.cmd.push(function() { googletag.display('300x250_middle_2'); });

Ανεμοι: Νότιοι νοτιοανατολικοί 4 με 5, στο Ιόνιο τοπικά 6 μποφόρ που βαθμιαία από το μεσημέρι θα στραφούν σε δυτικούς βορειοδυτικούς με την ίδια ένταση.

Θερμοκρασία: Από 14 έως 23 με 24 βαθμούς Κελσίου. Στο εσωτερικό της Ηπείρου η ελάχιστη 3 με 4 βαθμούς χαμηλότερη.

ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΣΤΕΡΕΑ, ΕΥΒΟΙΑ, ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ

Καιρός: Αραιές νεφώσεις κατά περιόδους πιο πυκνές.

Ανεμοι: Από νότιες διευθύνσεις 4 με 5 και στα θαλάσσια τοπικά 6 με 7 μποφόρ. Βαθμιαία από το απόγευμα θα στραφούν σε δυτικούς 4 με 6 μποφόρ.

Θερμοκρασία: Από 12 έως 26 βαθμούς Κελσίου.

ΚΥΚΛΑΔΕΣ, ΚΡΗΤΗ

Καιρός: Γενικά αίθριος.

Ανεμοι: Νότιοι νοτιοανατολικοί 5 με 6 τοπικά στην Κρήτη τις πρωινές ώρες 7 μποφόρ. Βαθμιαία από αργά το απόγευμα θα στραφούν σε δυτικούς 4 με 6 μποφόρ.

Θερμοκρασία: Από 16 έως 25 και στη βόρεια Κρήτη έως 28 με 30 βαθμούς Κελσίου.

ΝΗΣΙΑ ΑΝΑΤΟΛΙΚΟΥ ΑΙΓΑΙΟΥ – ΔΩΔΕΚΑΝΗΣΑ

Καιρός: Γενικά αίθριος. Αραιές νεφώσεις στα βόρεια.

Ανεμοι: Νότιοι νοτιοανατολικοί 6 με 7 μποφόρ με βαθμιαία εξασθένηση από το μεσημέρι.

Θερμοκρασία: Από 16 έως 24 και τοπικά στα Δωδεκάνησα έως 26 βαθμούς Κελσίου.

ΘΕΣΣΑΛΙΑ

Καιρός: Γενικά αίθριος με αραιές νεφώσεις.

Ανεμοι: Από νότιες διευθύνσεις 3 με 5 και στις Σποράδες εως 6 μποφόρ. Βαθμιαία από αργά το απόγευμα θα στραφούν σε δυτικούς βορειοδυτικούς 4 με 6 μποφόρ.

googletag.cmd.push(function() { googletag.display('300x250_middle_3'); });

Θερμοκρασία: Από 11 έως 26 βαθμούς Κελσίου.

googletag.cmd.push(function() { googletag.display('300x250_middle_3'); });

ΑΤΤΙΚΗ

Καιρός: Γενικά αίθριος. Αραιές νεφώσεις από αργά το απόγευμα.

Ανεμοι: Νότιοι 3 με 5 μποφόρ που από αργά το απόγευμα θα στραφούν σε δυτικούς βορειοδυτικούς 3 με 5, στο Σαρωνικό έως 6 μποφόρ.

Θερμοκρασία: Από 13 έως 26 βαθμούς Κελσίου.

ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ

Καιρός: Αραιές νεφώσεις πρόσκαιρα αυξημένες.

Τοπικοί όμβροι είναι πιθανόν να εκδηλωθούν το μεσημέρι-απόγευμα.

Ανεμοι: Μεταβλητοί ασθενείς.

Θερμοκρασία: Από 10 έως 23 βαθμούς Κελσίου.

Ο καιρός τη Δευτέρα

Αραιές νεφώσεις κατά τόπους πιο πυκνές στα δυτικά και βόρεια, όπου θα σημειωθούν πρόσκαιρες τοπικές βροχές. Τα φαινόμενα από το μεσημέρι στα βόρεια θα ενταθούν και θα εκδηλωθούν και μεμονωμένες καταιγίδες. Ασθενείς χιονοπτώσεις θα σημειωθούν στα βόρεια ορεινά.

Οι άνεμοι θα πνέουν δυτικοί βορειοδυτικοί 4 με 5 και στα πελάγη τοπικά 6 και στα νότια 7 μποφόρ.

Η θερμοκρασία θα σημειώσει πτώση της τάξης των 3 με 5 βαθμών Κελσίου. Θα φτάσει στα βόρεια τους 17 με 19 βαθμούς, στα δυτικά τους 16 με 18, στην υπόλοιπη χώρα τους 18 με 20 βαθμούς και στην Κρήτη και τα Δωδεκάνησα τους 21 με 23 βαθμούς Κελσίου.

Ο καιρός την Τρίτη

Αυξημένες νεφώσεις με τοπικές βροχές και σποραδικές καταιγίδες αρχικά στο Ιόνιο, τα δυτικά και τα βόρεια ηπειρωτικά και σταδιακά στα υπόλοιπα ηπειρωτικά, την Εύβοια, τις Σποράδες και το βόρειο Αιγαίο. Τα φαινόμενα το βράδυ κατά τόπους στα ανατολικα τμήματα θα ενταθούν. Χιονοπτώσεις θα σημειωθούν στα κεντρικά και βόρεια ορεινά και από το βράδυ και σε ημιορεινές περιοχές.

Οι άνεμοι θα πνέουν από βόρειες διευθύνσεις 5 με 6, στα πελάγη 6 με 7 μποφόρ και από το μεσημέρι θα ενισχυθούν στο βόρειο Αιγαίο στα 8 και πιθανώς τα 9 μποφόρ.

Η θερμοκρασία θα σημειώσει αισθητή πτώση της τάξης των 6 με 8 βαθμών Κελσίου.

Ο καιρός την Τετάρτη

Στα δυτικά και βόρεια λίγες νεφώσεις παροδικά αυξημένες με ασθενείς τοπικές βροχές τις πρωινές ώρες. Στην υπόλοιπη χώρα νεφώσεις με βροχές και μεμονωμένες καταιγίδες. Μετά το μεσημέρι τα φαινόμενα θα εξασθενήσουν και θα περιοριστούν στην Κρήτη και το νοτιοανατολικό Αιγαίο.

Χιονοπτώσεις θα σημειωθούν μέχρι τις μεσημβρινές ώρες στα ηπειρωτικά ορεινά, τα ορεινά της Εύβοιας και της Κρήτης καθώς και σε ημιορεινές περιοχές της κεντρικής και βόρειας χώρας.

Οι άνεμοι θα πνέουν από βόρειες διευθύνσεις 5 με 6, στα ανατολικά 6 με 7 και στο Αιγαίο τοπικά 8 μποφόρ.

Η θερμοκρασία θα σημειώσει μικρή περαιτέρω πτώση. Παγετός θα σημειωθεί κατά τόπους στα ηπειρωτικά τις πρωινές και βραδινές ώρες.

Ο καιρός την Πέμπτη

Γενικά αίθριος καιρός με αραιές νεφώσεις.

Οι άνεμοι θα πνέουν από βόρειες διευθύνσεις στα δυτικά 3 με 4 μποφόρ, στα ανατολικά 5 με 6, και στο Αιγαίο τοπικά 7 και πρόσκαιρα το πρωί 8 μποφόρ.

Η θερμοκρασία θα σημειώσει άνοδο. Παγετός θα σημειωθεί κατά τόπους στα ηπειρωτικά τις πρωινές ώρες.

Δύο τροχαία δυστυχήματα σημειώθηκαν τα ξημερώματα της Κυριακής 16 Μαρτίου σε Περιστέρι και Πειραιά.

Στην πρώτη περίπτωση, υπό αδιευκρίνιστες μέχρι στιγμής συνθήκες ταξί συγκρούστηκε με ΙΧ περί τις 02:45 στη συμβολή των λεωφόρων Παναγή Τσαλδάρη και Θηβών, στο Περιστέρι. Ως αποτέλεσμα ο 47χρονος ημεδαπός οδηγός ταξί ανασύρθηκε χωρίς τις αισθήσεις του από την πυροσβεστική υπηρεσία.

Στο άλλο εμπλεκόμενο όχημα, οδηγούσε μια 22χρονη όπου τραυματίστηκε και διεκομίσθη στο νοσοκομείο Τζάνειο. Επέβαιναν ακόμη δύο άτομα, 24 ετών, όπου εξίσου τραυματίστηκαν και διεκομίσθησαν στο νοσοκομείο Γεννηματάς.

googletag.cmd.push(function() { googletag.display('300x250_m1'); });

Η 22χρονη οδηγός θα συλληφθεί από την ΕΛ.ΑΣ. λόγω της εμπλοκής της στο θανατηφόρο τροχαίο. Της διενεργήθηκε παράλληλα αλκοτέστ με τα αποτελέσματα να αναμένονται.

Συνολικά για το περιστατικό από την πυροσβεστική επιχείρησαν δέκα πυροσβέστες με δύο οχήματα της πυροσβεστικής υπηρεσίας.

googletag.cmd.push(function() { googletag.display('300x250_m2'); }); Η ενημέρωση της πυροσβεστικής υπηρεσίας:

Απεγκλωβίστηκε 1 άνδρας χωρίς τις αισθήσεις του καθώς και μια τραυματισμένη γυναίκα από 2 ΙΧ οχήματα, συνεπεία τροχαίου επί της λεωφόρου Θηβών στο Περιστέρι Αττικής. Επιχείρησαν 10 #πυροσβέστες με 2 οχήματα.

googletag.cmd.push(function() { googletag.display('300x250_m2'); });

— Πυροσβεστικό Σώμα (@pyrosvestiki) March 16, 2025

Νεκρός 24χρονος μοτοσικλετιστής

Στη δεύτερη περίπτωση, επί της λεωφόρου Χατζηκυριακού και οδού Κρεββατά στον Πειραιά, σημειώθηκε εκτροπή δικύκλου λίγο μετά το μεσάνυχτα.

Οδηγός ήταν 24χρονος Αιγύπτιος όπου το δίκυκλο που οδηγούσε χτύπησε μετά την εκτροπή πάνω σε ένα δέντρο. Μεταφέρθηκε στο νοσοκομείο Τζάνειο, όπου διαπιστώθηκε ο θάνατός του.

O Λάντο Νόρις ήταν ο νικητής στο πρώτο γκραν πρι της χρονιάς στη μακρινή Αυστραλία που η βροχή έφερε τα  πάνω – κάτω. Ο βρετανός πιλότος κατάφερε να …επιζήσει σε έναν αγώνα που είχε τρεις επανεκκινήσεις και να αφήσει δεύτερο τον Μαξ Φερστάπεν. Τρίτος τερμάτισε ο Τζορτζ Ράσελ με τη Mercedes.

Mόλις 14 πιλότοι τερμάτισαν στον αγώνα, που είχε ατυχήματα, βροχή και πολλές ανατροπές.

Το ντεμπούτο του Λιούις Χάμιλτον για τη Ferrari αποδείχτηκε κακό με τον Βρετανό να τερματίζει 10ος, δύο θέσεις πίσω από τον συμπαίκτη του, Σαρλς Λεκλέρκ.

Ο Ελβετός Φιλίπ Μπορζό (1946), ελληνιστής και ιστορικός των θρησκειών, ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου της Γενεύης, ειδικεύεται στην έρευνα και τη μελέτη των θρησκειών και την πρόσληψή τους στην ευρωπαϊκή σκέψη στο πλαίσιο της ιστοριογραφίας των συναισθημάτων εντός της Ιστορίας των Θρησκειών. Με σπουδές στο Πανεπιστήμιο του Σικάγου, διευθυντής ερευνών στην École pratique des hautes études του Παρισιού, καθηγητής Κλασικών Σπουδών στο Πρίνστον και στο Τμήμα Ελληνικών και Λατινικών Σπουδών στο Πολιτειακό Πανεπιστήμιο του Οχάιο, ολοκλήρωσε την καθηγητική σταδιοδρομία του στο Πανεπιστήμιο Ρένμιν του Πεκίνου. Συνδιευθυντής της συλλογής «Ιστορία των Θρησκειών» στον εκδοτικό οίκο Labor et Fides της Γενεύης, είναι υπεύθυνος του ερευνητικού προγράμματος «Μύθος και τελετουργικές πρακτικές ως πολιτιστική έκφραση των συγκινήσεων». Αυτή η διαδρομή και το ερευνητικό έργο του έχουν καταστήσει τον Μπορζώ σημείο αναφοράς, αλλά και γενικής αποδοχής σε σχέση με τα συστήματα της σκέψης περί θρησκειών και της εξέτασης των μύθων και ιδρυτικών κειμένων που μεταμόρφωσαν τις προγονικές πρακτικές και δοξασίες σε θρησκείες δογματικές.

Δίνοντας έναν αρχικό ορισμό στη λέξη «θρησκεία», εννοούμε ένα σύστημα πρακτικών και δοξασιών που επικαλείται την ύπαρξη και παρέμβαση υπερφυσικών οντοτήτων, δηλαδή «θεών», το οποίο διεκδικεί μια υπερανθρώπινη και υπερβατική αυθεντία. Σύστημα που δεν παύει να υπερασπίζεται την αλήθεια του και να την καθιστά ορατή μέσα από τελετές, τελετουργίες και αποδείξεις διά λόγων, συμβόλων και πράξεων σύμφωνα με συγκεκριμένο τυπικό σε συγκεκριμένο χρόνο και συγκεκριμένες κοινωνικές συνθήκες με εξουσιαστικό, αλλά και απολογητικό όσο και αποκαλυπτικό λόγο. Αυτή η τάξη παρατηρείται στις πηγές και στα ίχνη όλων των πολιτισμών, αρχής γενομένης συμβατικά από τους Σουμέριους, Βαβυλώνιους, Αιγύπτιους, φτάνοντας στους αρχαίους Ελληνες, η σημασία των οποίων παραμένει αδιαφιλονίκητη λόγω της ένταξης της θρησκείας στις φιλοσοφικές αναζητήσεις και στα ατομικά όσο και πολιτειακά γίγνεσθαι. Πρόσθετο πλεονέκτημα αυτού του στοχασμού είναι η πληθώρα θεών, ημίθεων και συνοδών τους με εξειδικευμένες ιδιότητες. Με τέτοιον τρόπο μάλιστα ώστε η πίστη σε αυτούς να μην αποκλείει την αθεΐα, να τιμωρεί όμως την προσβολή τους στο μέτρο της συμβίωσης με αυτούς εντός της πόλης και στο πλαίσιο του δικαίου, όπως αυτό ορίζεται από τη δέσμευση της εξουσίας έναντι της ευημερίας της κοινωνίας.

Δεν είναι άγνωστο ότι βρίσκουμε στον ελληνικό πολυθεϊσμό απόηχους παλαιότερων θρησκειών, όπως βρίσκουμε στην ελληνιστική περίοδο την εισαγωγή θεών από την Αίγυπτο (Σάραπις ή Οσιρις), αλλά και θεοποίηση βασιλέων στις επικράτειες των Πτολεμαίων και των Σελευκιδών, καθώς και σε πόλεις της Μικράς Ασίας, όπου τιμητικές επιγραφές και ανδριάντες υμνολογούν περαστικούς καμποτίνους και λογιών εφήμερους θεόπληκτους. Η ελληνιστική και η αυτοκρατορική ρωμαϊκή περίοδος, δεχόμενες επιρροές από εξουσιαζόμενες ανατολικές επαρχίες, προσθέτουν στην ιστορικότητα του πολυθεϊσμού την αναζήτηση σωτηρίας, η οποία ως τότε δεν ήταν το κέντρο της θρησκείας.

Ανεξιθρησκεία και χριστιανισμός

Η εμφάνιση και σταδιακή, αλλά και ιστορική επισημοποίηση του χριστιανισμού μέσω του Εδίκτου των Μεδιολάνων περί ανεξιθρησκείας (313 μ.Χ.), η επιβολή και κυριαρχία του χριστιανισμού ως δόγματος στηρίχθηκαν στο κήρυγμα που κωδικοποίησε η γραφή ως ιεράρχηση αρχών καθορισμού του επίγειου βίου, εξαρχής αμαρτωλού, σε διαρκή αναζήτηση της σωτηρίας του μέσω συγκεκριμένων τελετουργιών σε συγκεκριμένους χρόνους και βηματισμούς. Το παράδοξο είναι, κατά τον Μπορζό, ότι ο χριστιανισμός, κατ’ ανάγκη ελληνόγλωσσος, περιέλαβε κατά την οικοδόμηση του δόγματός του επιλεκτικές σκέψεις και απόψεις των αρχαίων φιλοσόφων, πράγμα που εξασφάλισε κυρίως ο Μέγας Βασίλειος σε βαθμό που ο Πλάτων θεωρήθηκε «πρωτοχριστιανός», κίνηση απαραίτητη για την αντιμετώπιση του παγανισμού, εκείνης της επί πολλούς αιώνες κληρονομιάς που το χριστιανικό δόγμα βδελυττόταν. Ο όρος παγανισμός καλύπτει τη χορεία εκείνων που είναι ξένοι στην πολιτεία του Θεού (κατά τον Αυγουστίνο), όσων παρέμειναν προσκολλημένοι στους λογιών θεούς και ο παγανισμός είναι κυριολεκτικά η θρησκεία των αστοιχείωτων, εκείνων που στέκουν στο περιθώριο του θριαμβεύοντος χριστιανισμού. Η αντιμετώπιση αυτού του περιθωρίου στηρίχθηκε σε τρεις επιλογές: πρώτα στη συστηματική καταστροφή του πολυθεϊκού ειδωλολατρικού παρελθόντος γραμματείας και τεχνών, παράλληλα προς την μέχρις εξουθένωσης αναμέτρηση με τον Διάβολο, αντίπαλο και μιμητή του Θεού, και συνοδευτικά με την πάταξη της δεισιδαιμονίας διά εκλογικεύσεων, οι οποίες ωστόσο δεν διαχωρίζουν την κινούμενη πολυπλοκότητα της συνάφειας του δόγματος με τους παραλογισμούς, έργα του Εξαποδώ. Κατά τον Μπορζό πάλι ο χριστιανισμός είναι ένα αέναο παιχνίδι, που ως χαρακτηριστικό της φύσης και της διάνοιας του ανθρώπου (homo ludens) παίζεται χωρίς τελικό νικητή, αλλά με συχνές διακοπές και αναβολές προς ξεκούραση των παικτών και προς γέννηση νέων σχολιασμών.

googletag.cmd.push(function() { googletag.display('300x250_middle_2'); });

Από αυτό το σημείο ξεκινάει η μελέτη της ιστορίας των θρησκειών, καθώς η Χριστιανοσύνη διαφοροποιείται (καθολικοί, προτεστάντες, καλβινιστές) και η εφεύρεση της τυπογραφίας γίνεται το έναυσμα για τη διάχυση θρησκευτικών ερευνητικών παραλλαγών, που λαβαίνουν τη μορφή θρησκευτικών πολέμων, κωδίκων βασανισμού και ατίμωσης σε ένα είδος απόλυτης αυθαιρεσίας, η οποία χρωματίζει ανεξίτηλα την κοσμική εξουσία διά της απόλυτης μοναρχίας, η δομή της οποίας όταν δεν αντιγράφει, μιμείται στο ακέραιο τους θρησκευτικούς δογματισμούς. Είναι η αρχή μιας μακράς περιόδου έντονης και αποκαθηλωτικής αντίδρασης σε βάρος του κλήρου, η οποία συμπαρασύρει πτυχές του δόγματος σε ό,τι αφορά την εμμονή του στον αέναο αγώνα με τον Διάβολο, προχωρώντας έτσι σε αυτό που ο Μπορζό προσδιορίζει εμμέσως ως κοσμικές θρησκείες, η πρώτη από τις οποίες είναι, στα χρόνια του Διαφωτισμού κιόλας, η διδασκαλία υπέρ του «Μεγάλου Αρχιτέκτονα του Σύμπαντος», υπέρ του δημιουργού – «Ωρολογοποιού» –, ο οποίος αφού ολοκλήρωσε το έργο του που λειτουργεί ως αέναος χρόνος, το παρακολουθεί δίχως να παρεμβαίνει.

Είναι η απαρχή της επιστημονικής σύγκρισης του Χριστιανισμού με τις άλλες δύο μεγάλες θρησκείες (Ιουδαϊσμός, Μουσουλμανισμός) καθώς και της αντιπαλότητας σχετικά με την αλήθεια που πρεσβεύει κάθε μία από αυτές διά του δόγματος. Είναι την ίδια στιγμή τα πρώτα βήματα της Κοινωνιολογίας και Ανθρωπολογίας ως δεδομένων εντός του δόγματος και ως έκφραση της θεμελιώδους ανθρώπινης ανησυχίας για την πορεία του βίου, τη σχέση με τον επίγειο κόσμο, ενώ γεγονός παραμένει ότι αυτή η θρησκευτική τριάδα αναφέρεται σε αποκαλύψεις και παροτρύνει τον άνθρωπο ως μονάδα και, ταυτόχρονα, ως πρότυπο, να πιστέψει σε έναν Θεό που αποκαλύπτεται από μόνος του με διαφορετικούς τρόπους, ανάλογα αν είμαστε χριστιανοί, εβραίοι, μουσουλμάνοι. Ο Μπορζό υπογραμμίζει ένα νευραλγικό σημείο: για τον ιστορικό ή τον ανθρωπολόγο, οι θεοί με τους οποίους συσχετίζουμε αυτές τις θρησκείες δεν υπάρχουν καθ’ εαυτούς και μπορούμε να προσθέσουμε στον αρχικό ορισμό της έννοιας της θρησκείας τη θεμελιώδη απόκλιση ανάμεσα στην κοινή λογική και στην παρατήρηση των ανθρωπιστικών επιστημών για τη σύγκριση με τα θρησκευτικά παράδοξα, πολύ περισσότερα σήμερα όπου λογιών δοξασίες αποκρυσταλλώνονται σε υπερβατικές αλήθειες με αρνητικό κοινωνικό και πολιτικό τίμημα.

googletag.cmd.push(function() { googletag.display('300x250_middle_3'); });

googletag.cmd.push(function() { googletag.display('300x250_m2'); });

Η επίκουρη καθηγήτρια Μαρία Πατέρα, που τα ερευνητικά της ενδιαφέροντα επικεντρώνονται στην κοινωνική, θρησκευτική και πολιτισμική ιστορία της αρχαίας Ελλάδας με έμφαση στην ιστορία των συναισθημάτων, μερίμνησε για την άριστη απόδοση του πρωτοτύπου κειμένου στη γλώσσα μας.

Απόσπασμα

«Οι τέχνες δεν θα υπήρχαν χωρίς τον φόβο του Κυρίαρχου»

Το μοτίβο του θρησκευτικού φόβου, με διάφορες αποχρώσεις… ανάγεται στις κλασικές πηγές. Στο προοίμιο της Θεολογικοπολιτικής πραγματείας του, ο Μπαρούχ Σπινόζα (1632 – 1677) αποδεικνύει με παραδείγματα από την Ιστορία του Αλεξάνδρου του Κόιντου Κούρτιου ότι τη δεισιδαιμονία την τρέφει ο φόβος. Σε ένα περίφημο χωρίο του Λεβιάθαν (1, 13) ο Τόμας Χομπς (1588 -1679) είχε ήδη ισχυριστεί ότι, όσο οι άνθρωποι ζουν χωρίς μία κοινή εξουσία που να προκαλεί σε όλους «δέος» (in awe), βρίσκονται σε κατάσταση διαρκούς πολέμου μεταξύ τους. Για τον Χομπς η φυσική κατάσταση των ανθρώπων είναι αυτή του κοινού φόβου (fear). Αντίθετα με τα ζωικά είδη, στους κόλπους των οποίων τα μέλη συνεννοούνται φυσικά, το ανθρώπινο είδος χρειάζεται μια σύμβαση, μια συνθήκη, για να βάλει τέλος στη βία μεταξύ ατόμων. Με τη σύμβαση αυτή το σύνολο της κοινωνίας υποτάσσεται οικειοθελώς στην τρομακτική εξουσία του Λεβιάθαν, του Κυρίαρχου. Ο φόβος που προκαλείται από την εξουσία διαφέρει από αυτόν της φυσικής κατάστασης. Αυτός ο φόβος, μας λέει ο Χομπς, είναι δημιουργικός, θετικός· παρουσιάζεται ως ένα μείγμα φόβου και σεβασμού, τρόμου και ευλάβειας, λέγεται δέος (awe) και όχι πια απλά φόβος (fear).

Αυτό το αμφίσημο συναίσθημα αντιστοιχεί, εν μέρει, σε αυτό που οι Έλληνες αποκαλούσαν σέβας και σε αυτό που η Βίβλος, αναφερόμενη στον εμπνευσμένο από τον Θεό φόβο, εκφράζει με τη λέξη yir’ah. Ο τύπος φόβου awe είναι λοιπόν αποτελεσματικός ενάντια σε έναν άλλο, κακό, φόβο που εμποδίζει κάθε συλλογικό έργο· η καλλιέργεια της γης, η ναυσιπλοΐα δεν θα ήταν νοητή χωρίς αυτόν τον φόβο του Κυρίαρχου· δεν θα υπήρχαν ούτε τέχνες ούτε γράμματα ούτε κοινωνία, αλλά μόνο ένας διαρκής φόβος, ο φόβος που επιβάλλεται από έναν μόνιμο κίνδυνο, μια διαρκή απειλή βίαιου θανάτου. Όπως λέει ο Χομπς με μια ηχηρή και ευρέως γνωστή διατύπωση, ο ανθρώπινος βίος πριν από τη σύμβαση συνθήκης και υποταγής δεν μπορεί παρά να ήταν «μοναχικός, ενδεής, βρωμερός, κτηνώδης και βραχύς» [solitary, poor, nasty, brutish, and short]. Παραδόξως αυτός ο κακός φόβος, διογκωμένος από τον αδιάκοπο πόλεμο όλων εναντίον όλων, υποχρεώνει τελικά τους ανθρώπους να γίνουν έξυπνοι και να θεσπίσουν κανόνες συμπεριφοράς που ελέγχονται από μία ηγεμονική, παντοδύναμη, εξουσία, η οποία βάζει τάξη στην αταξία, για να πραγματοποιήσει τη μετάβαση από

την κατάσταση του πολέμου σε αυτή της ειρήνης. Ο φόβος του θανάτου, η επιθυμία και η ελπίδα ενός άνετου βίου αποτελούν αυτά τα μη εξορθολογισμένα πάθη που θα ωθήσουν τους ανθρώπους στην ειρήνη. Ο ορθός λόγος, μαθαίνοντας από τα πάθη του, θα υποδείξει τις αρχές αυτής της ειρήνης αποφασίζοντας ότι οι άνθρωποι πρέπει να υπακούν στους κανόνες που επιβλήθηκαν από τον παντοδύναμο Κυρίαρχο, δηλαδή δημιουργώντας τον Λεβιάθαν.

Πολύ πριν από τον Δαρβίνο, ο Χομπς είχε επομένως διακρίνει στον φόβο ένα συναίσθημα από το οποίο εξαρτάται η επιβίωση του είδους. Είχε ανακαλύψει την πολυπλοκότητά του, μάλιστα θεώρησε τον Προμηθέα ως την εμβληματική μορφή του ανθρώπου που δεν μπορεί να κατανοήσει τα αίτια που διέπουν τον κόσμο και την ιστορία, που θα ήθελε μεν να προβλέψει, αλλά δεν τα καταφέρνει, και τα σωθικά του οποίου κατατρώει η αγωνία. Η αναφορά του Χομπς στον Προμηθέα παραπέμπει απευθείας στους αρχαίους Έλληνες. Εκεί παραπέμπει άλλωστε και ο ιδιαίτερος φόβος τον οποίο εντοπίζει στην απαρχή των θεών: σύμφωνα με τον Χομπς, επρόκειτο για τον πιο πρωτόγονο φόβο, έναν φόβο αναίτιο, που γεννά τη λατρεία φανταστικών αντικειμένων και αποτελεί επομένως σπόρο «θρησκείας».

Philippe Borgeaud

Η ευρωπαϊκή σκέψη περί θρησκειών

Μτφ. Μαρία Πατέρα

Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης,

σελ. 248

Τιμή 22 ευρώ

Αισιόδοξη καταγράφεται η πορεία στην αγορά των αποθηκευτικών χώρων και γενικότερα των logistics και το 2025, με την αύξηση τόσο της ζήτησης νέων χώρων όσο και των ενοικίων σε σύγχρονες αποθήκες να συνεχίζεται. Μάλιστα εντός του 2025 προχωρούν, αλλά και αναμένεται να ξεκινήσουν την υλοποίησή τους επενδύσεις άνω των 2 δισεκατομμυρίων ευρώ στον κλάδο σε Αττική και Θεσσαλονίκη. Αν η Ελλάδα καταφέρει να αναδειχθεί σε συγκοινωνιακό κόμβο στη Νοτιοανατολική Ευρώπη οι προοπτικές θα είναι ακόμα πιο θετικές για το προσεχές διάστημα, καθώς θα συγκεντρώσει τον ενδιαφέρον μεγάλων επιχειρήσεων, ωστόσο ο κλάδος θα πρέπει να αντιμετωπίσει μια σειρά προκλήσεων στις συνθήκες που δημιουργούνται.

Σύμφωνα με τα στοιχεία μελέτης που πραγματοποίησαν οι εταιρείες Tritax EuroBox plc και Savills UK τον περασμένο Σεπτέμβριο, παρά την οικονομική αβεβαιότητα που υπάρχει εξαιτίας των γεωπολιτικών δεδομένων, το 53% των χρηστών αποθηκευτικών χώρων εκτιμά ότι οι επιχειρηματικές συνθήκες είναι πιο ευνοϊκές σε σχέση με το περασμένο εξάμηνο. Η απορρόφηση του διαθέσιμου όγκου αποθηκευτικών χώρων στην Ευρώπη έφτασε τα 13,6 εκατομμύρια τετραγωνικά μέτρα το πρώτο εξάμηνο του 2024.

Σύμφωνα με τα ίδια στοιχεία το μεγαλύτερο ενδιαφέρον βρίσκεται στην Κεντρική Ευρώπη (Γερμανία, Γαλλία, Ισπανία), με την Ελλάδα να βρίσκεται ακόμα εκτός της επενδυτικής εικόνας και αυτό λόγω της εξαιρετικά μειωμένης προσφοράς, αν και η ποιότητα των χώρων αποθήκευσης και οι εγκαταστάσεις διανομής έχουν βελτιωθεί σημαντικά την τελευταία δεκαετία.

Το δίκτυο των logistics στην Ελλάδα έχει αναπτυχθεί κυρίως γύρω από επτά διακριτά περιφερειακά κέντρα: σε Θριάσιο, Ανατολική Αττική, Βόρεια Αττική, Πειραιά, Οινόφυτα, Σίνδο και Καλοχώρι στη Θεσσαλονίκη, όπως αναφέρει το Παρατηρητήριο Αξιών GEOAXIS-Logistics 2024-2025 και σύμφωνα με τα στοιχεία της GEOAXIS το πρώτο εξάμηνο του 2024 μισθώθηκαν πάνω από 200.000 τετραγωνικά μέτρα νέων αποθηκευτικών χώρων.

Εντός της τελευταίας δεκαετίας οι μεγαλύτερες εταιρείες του κλάδου κερδίζουν συνεχώς μερίδιο αγοράς εις βάρος μικρότερων εταιρειών, με τις πρώτες να καταλαμβάνουν από κοινού πάνω από το 50% της συνολικής αξίας της αγοράς. Η κατανομή της αγοράς των υπηρεσιών logistics προς τρίτους ανά κύρια κατηγορία υπηρεσιών αφορά κατά 59% υπηρεσίες αποθήκευσης και κατά 34% υπηρεσίες διανομής. Οι υπηρεσίες αποθήκευσης διακρίνονται σε αποθηκεύσεις χωρίς ψύξη (44%) και σε αποθηκεύσεις με ψύξη (15%).

ΔΕΝ ΥΠΑΡΧΟΥΝ ΧΩΡΟΙ. Τα στοιχεία της αγοράς δείχνουν επίσης ότι κάθε νέος χώρος επιφάνειας άνω των 15.000 τ.μ. μπορεί άμεσα να μισθωθεί, ωστόσο το σημαντικό πρόβλημα είναι ότι δεν υπάρχουν χώροι για εκμίσθωση καθώς οι νεόδμητες αποθήκες είτε είναι ιδιοκτήτες των επιχειρήσεων είτε τα συμβόλαια με τους χρήστες κλείστηκαν πριν ακόμα ολοκληρωθούν οι κατασκευές.

googletag.cmd.push(function() { googletag.display('300x250_m2'); });

Η συνθήκη αυτή οδηγεί και σε αύξηση των τιμών ενοικίων, καθώς την ίδια στιγμή που υπάρχει αυξημένη ζήτηση σημειώνεται και περιορισμένη προσφορά. Εκτιμάται μάλιστα, σύμφωνα με στοιχεία της GEOAXIS, ότι αναπτύσσονται ήδη άνω των 400.000 τ.μ., εκ των οποίων τα περισσότερα έχουν βρει χρήστες, χωρίς σε αυτά να υπολογίζονται επιπλέον 260.000 τ.μ. που αφορούν το «Θριάσιο Ι».

Μάλιστα το Θριάσιο αφορά το μεγαλύτερο μέρος των νέων αναπτύξεων χώρων logistics σε αντίθεση με άλλες περιοχές όπως τα Οινόφυτα, τα Μεσόγεια ή τη Θεσσαλονίκη όπου τα κτιριακά αποθέματα είναι αρκετά παλαιά.

Ο Ντόναλντ Τραμπ, μετά και τη συνομιλία που είχε την Πέμπτη με τον Βλαντίμιρ Πούτιν, την οποία χαρακτήρισε «πολύ καλή και παραγωγική», εκτίμησε πως υπάρχουν σοβαρές πιθανότητες τερματισμού του πολέμου στην Ουκρανία – ενώ κάλεσε τον ομόλογό του να «χαρίσει τη ζωή» στους περικυκλωμένους αντίπαλους στρατιώτες στην περιοχή του Κουρσκ. Ο Βολοντίμιρ Ζελένσκι, από την πλευρά του, εμφανίστηκε σαφώς πιο απαισιόδοξος, σημειώνοντας ότι οι όροι τους οποίους έθεσε ο Βλαντίμιρ Πούτιν είναι τέτοιοι που «είτε τίποτα δεν θα λειτουργήσει γενικώς είτε δεν θα λειτουργήσει για όσο το δυνατό μεγαλύτερο διάστημα». Ο πρόεδρος της Ρωσίας, τέλος, οι περισσότεροι αναλυτές θεωρούν ότι «παίζει καθυστέρηση» και, παρά την αρχική θετική υποδοχή της πρότασης Τραμπ, θα επιχειρήσει να κερδίσει περισσότερο έδαφος και να βρεθεί σε πολύ καλύτερη θέση από ό,τι είναι σήμερα προτού δεχθεί να καθίσει στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων. Πάντως χθες δήλωσε ότι «η κατάσταση έχει αρχίσει να κινείται».

Αυτό είναι το σκηνικό που έδειχνε να διαμορφώνεται χθες, έπειτα από μία εβδομάδα εντατικών διαβουλεύσεων και παρασκηνίου γύρω από το Ουκρανικό. Στην πράξη, ωστόσο, το σενάριο που θέλει να μπαίνει άμεσα μια άνω τελεία στον πόλεμο αυτόν, ο οποίος έχει ήδη εισέλθει στον τέταρτο χρόνο του, παραμένει στον «αέρα». Κι αυτό, παρά τη συνάντηση που είχε με τον Πούτιν ο ειδικός απεσταλμένος του Τραμπ, Στιβ Γουίτκοφ, αργά το βράδυ της Πέμπτης, μετά την οποία ο εκπρόσωπος του Κρεμλίνου έκανε λόγο για «συγκρατημένη αισιοδοξία». Ο ίδιος άφησε, επίσης, να εννοηθεί ότι θα υπάρξει σχετικά σύντομα τηλεφωνική επαφή ανάμεσα στους δύο προέδρους, αφού πρώτα ο Λευκός Οίκος ενημερωθεί από τον Γουίτκοφ για το περιεχόμενο της συνάντησής του με τον Πούτιν.

Σε κάθε περίπτωση, οι εξελίξεις οδηγούν στο συμπέρασμα πως το σύνολο των εμπλεκομένων – της ΕΕ συμπεριλαμβανομένης – έχουν επιδοθεί σε ένα παιχνίδι με τον χρόνο, στο οποίο κάθε πλευρά έχει τις δικές της επιδιώξεις και αγωνίες. Ειδικά οι Ηνωμένες Πολιτείες, πάντως, ο πρόεδρος των οποίων ήταν αυτός που «ανακάτεψε την τράπουλα» με τις πρωτοβουλίες του, έχουν βρεθεί σε μια εξαιρετικά λεπτή θέση.

Τα διλήμματα του Τραμπ

«Το γενικότερο ερώτημα που τίθεται είναι αν ο Πούτιν είναι τόσο προσηλωμένος στην ειρήνη όσο επιμένει να ισχυρίζεται ο Τραμπ ή εάν οι υποχωρήσεις που απαιτούνται προκειμένου να συμμετάσχει στη διαδικασία θα κοστίσουν στον Τραμπ τη στήριξη της Ουκρανίας και των κυβερνήσεων της Ευρώπης, που φοβούνται ότι η Ρωσία θα επαναλάβει τις εχθροπραξίες εάν δεν υπάρξει μια ισχυρή συμφωνία», προειδοποιούσε χαρακτηριστικά σχετική ανάλυση στην «Wall Street Journal».  Υπογραμμίζοντας, έτσι, τα διλήμματα με τα οποία είναι αντιμέτωπος ο πρόεδρος των ΗΠΑ, ο οποίος από τη μία επαναλαμβάνει διαρκώς τη δυνατότητά του να πείσει τον ρώσο ομόλογό του για ειρήνη και, από την άλλη, τον απειλεί με νέες σκληρές κυρώσεις.  Η κυβέρνηση Τραμπ έχει στόχο μια «μόνιμη και βιώσιμη ειρήνη», την οποία θα εγγυηθεί ένας «ευρωπαϊκός μηχανισμός ασφαλείας», τόνισε ο σύμβουλος Εθνικής Ασφαλείας του αμερικανού προέδρου, Μάικ Γουόλτς, επιδιώκοντας να δώσει το αναγκαίο «βάθος» στις διεργασίες. Η αλήθεια, όμως, είναι πως για την ώρα, ούτε το Κίεβο είναι έτοιμο να δεχθεί τους όρους που διατύπωσε ο Πούτιν – οι οποίοι, ουσιαστικά, συνιστούν αποδοχή συνθηκολόγησης – ούτε οι Ευρωπαίοι έχουν διαμορφώσει ενιαία αντίληψη και σχέδιο για το πώς θα εκπληρώσουν τον ρόλο που τους επιφυλάσσει ο Τραμπ.

Οσον αφορά την ΕΕ, μάλιστα, παρά τις εντατικές διεργασίες μεταξύ των εταίρων (και αρκετών «προθύμων») τις τελευταίες εβδομάδες, θεωρείται αμφίβολο εάν θα υπάρξει «φως στο τούνελ» έπειτα και από την τακτική σύνοδο κορυφής που θα γίνει αυτήν την εβδομάδα (20-21 Μαρτίου) στις Βρυξέλλες.

Πέρασαν δύο εβδομάδες από τα συλλαλητήρια που, αν δεν επενέβαιναν οι χούλιγκανς, θα μας άφηναν μιαν εντύπωση πολιτικής ευαισθησίας από μεγάλο μέρος των Ελλήνων. Αλλά τίποτα δεν είναι όπως φαίνεται. Αφήνοντας κατά μέρος τη συνηθισμένη μπαχαλοποίηση των δημόσιων εκδηλώσεων η οποία φαίνεται σαν αναπόδραστη μοίρα, οι περισσότεροι διαδηλωτές ήσαν καλοπροαίρετοι και ζητούσαν το αυτονόητο: ριζική μεταρρύθμιση της δημόσιας διοίκησης προκειμένου να αναβαθμιστεί το επίπεδο ασφάλειας των πολιτών· ένα ηράκλειο έργο που συνδυάζει τον άθλο των Στάβλων του Αυγεία με εκείνον της τιθάσευσης των ανθρωποφάγων αλόγων του Διομήδη. Ωστόσο, ανάμεσά μας υπάρχουν  πολλοί που απαιτούν λαϊκά δικαστήρια αμφισβητώντας την κοινοβουλευτική νομιμότητα και τους θεσμούς – μπροστά σ’ αυτόν τον κοινό εχθρό έχει συνενωθεί η αριστερά, η λαϊκή, εθνικιστική δεξιά και οι διάφορες άτυπες πολιτοφυλακές του περιθωρίου· εκτός από τους αναρχοφασίστες, οι πουτινικοί-ρωσόφιλοι και οι τραμπικοί. Γερμανία 1919, Ελλάδα 2025· η ιστορία κινείται σαν λούπα. Καταλήψεις σε πανεπιστήμια επιβεβλημένες από συμμορίες, αναίσχυντη προπαγάνδα, εξωφρενικές θεωρίες συνωμοσίας, υστερικός ακτιβισμός, brown-baiting,  λαχτάρα ψυχικής εκτόνωσης: στους δρόμους και στο κοινοβούλιο ο καθένας εκβάλλει το δικό του ουρλιαχτό. Κι όποιος δεν ουρλιάζει ταξινομείται στους ξεπουλημένους, στα μίσθαρνα όργανα της φαύλης κυβέρνησης και άλλων σκοτεινών δυνάμεων, στα ανάλγητα τέρατα μπροστά στον πόνο που προκάλεσε η τραγωδία στα Τέμπη.

Η κυβέρνηση του κ. Μητσοτάκη μάς είχε υποσχεθεί Νόμο και Τάξη, ριζική μεταρρύθμιση της Δικαιοσύνης και της Παιδείας, εκσυγχρονισμό της διοίκησης. Αυτά δεν ήσαν «αριστερά» αιτήματα: η αριστερά ευνοεί την ανομία και την αταξία, αδιαφορεί για την παιδεία –στον ευτελισμό της οποίας έχει πρωτοστατήσει από το 1974– κι όσο για τη διοίκηση εύχεται να κατεδαφίσει το σύστημα, άρα κρατάει και δράπανα και εκσκαφείς. Έχουμε παγιδευτεί σε ένα λαβύρινθο κακόβουλης προπαγάνδας στην οποία έχει διαπρέψει στο παρελθόν, χτίζοντας ολοκληρωτικά καθεστώτα πάνω σε ψέματα, μύθους και αυταπάτες. Τα τελευταία δύο χρόνια, με αφορμή το σιδηροδρομικό δυστύχημα, έχει εξαπολύσει, με ισχνά δεδομένα, μιαν ακόμα εκστρατεία μίσους, διάδοσης υποψιών και κατηγοριών, σπίλωσης υπολήψεων και υπονόμευσης του πολιτικού συστήματος.

Παρατηρείται συμπεριφορά αγέλης. Οι άνθρωποι προσχωρούν στο κίνημα της διαμαρτυρίας επειδή το στηρίζουν «οι πολλοί». «Οι πολλοί» δεν μπορεί παρά να έχουν δίκιο, ή τουλάχιστον «κάποιο» δίκιο: δεν υπάρχει καπνός χωρίς φωτιά. Κι όμως, αυτή η πολυχρησιμοποιημένη πρόταση έχει στενά όρια: υπάρχει καπνός χωρίς φωτιά· υπάρχουν συκοφαντίες, υπάρχουν δόλιες διαδόσεις. Η προπαγάνδα είναι πάντοτε ισχυρότερη από την αλήθεια: απλοποιώντας και σχηματοποιώντας προωθεί ιδεολογίες, κινητοποιεί μάζες και διαμορφώνει συνειδήσεις που συνθέτουν την «κοινή γνώμη», το «λαϊκό αίσθημα». Η υπόθεση των Τεμπών χρησιμοποιείται με σκοπό, για μια ακόμα φορά, την αντικατάσταση μιας δημοκρατικά εκλεγμένης κυβέρνησης με μια «καλύτερη»: παρά την εκλογομανία, η αριστερά δεν πιστεύει στις εκλογές· πιστεύει στους δρόμους και στις πλατείες, πιστεύει στις κρεμάλες. Και παρότι στις εκλογές που ζητεί δεν θα αποσπούσε την επιθυμητή πλειοψηφία, προσδοκά κέρδη από την ανακατωσούρα, ιδιαίτερα εφόσον αυτή συνδυάζεται με την έξαλλη δράση των συνωμοσιολόγων και των πολιτικάντηδων της λαϊκής δεξιάς.

Η κατάσταση είναι αυτοκτονική αλλά λίγοι την αναγνωρίζουν με τέτοιους όρους. Η αριστερά φαντάζεται ότι με την ευκαιρία της τραγωδίας θα ανατρέψει το τσαρικό καθεστώς και θα μας σώσει από την αέναη επιστροφή του φασισμού· αυτό έκαναν οι μπολσεβίκοι και στη συνέχεια ο Μάο με τις μαζικές εκστρατείες του δαιμονοποιώντας τους «αντεπαναστάτες» και πυροδοτώντας εμφυλίους. Πολλοί Έλληνες προσκολλώνται σε τέτοιες αυταρχικές ιδεολογίες: μπολσεβικισμό, μαοϊσμό, αντι-ιμπεριαλισμό τύπου Κάστρο-Γκεβάρα, πουτινισμό· ζούμε στον αστερισμό μιας μυθολογίας με λίγο από Radio Rebelde, λίγο από φλογερά συνθήματα του 1968, λίγο από το πνεύμα της ΟΠΛΑ και άφθονο παπανδρεϊσμό: Ο λαός δεν ξεχνά τι σημαίνει Δεξιά. Το ιστορικό μας αφήγημα οδηγεί πάνω από ένα 10% του πληθυσμού στον σταλινισμό κι ένα άγνωστο ποσοστό στο νεφέλωμα της αριστεροδεξιάς αντιπολιτικής.

Σχετικά με το δυστύχημα των Τεμπών, η προπαγάνδα καλλιεργεί, εκτός από φρικτές υποψίες, αίσθημα αδικίας σε υψηλούς συναισθηματικούς τόνους, εκμεταλλευόμενη τον ρόλο των μέσων κοινωνικής δικτύωσης και των τοπικών διασημοτήτων. Άτομα από τον χώρο της τέχνης και των ΜΜΕ σπεύδουν να ενώσουν τη φωνή τους με τον λαό, άκριτα και επιπόλαια όπως συνηθίζουν, με σκοπό την ικανοποίηση των ακροατών, των αναγνωστών και των θεατών τους. Όπως πάντοτε, η αριστερή προπαγάνδα είναι ανυπέρβλητη: κερδίζει καρδιές με τη δήθεν ανθρωπιστική, ενίοτε ρομαντική της διάσταση. Εξάλλου, εμφανίζει εύηχο μήνυμα –ανατροπή του status quo, δικαιοσύνη, ισότητα– επιστρατεύοντας τον μύθο της υπεράσπισης των αδυνάτων και κολακεύοντας ασύστολα τη νεολαία. Η πραγματικότητα ήταν και παραμένει πολύ διαφορετική: η αριστερά δεν δίστασε ποτέ να σφαγιάσει όχι μόνο τους εχθρούς της αλλά και τον ίδιο της τον εαυτό. Και φυσικά να οδηγήσει τη νεολαία σε κύκλους βίας ή μετριότητας.

googletag.cmd.push(function() { googletag.display('300x250_middle_2'); });

Τι κάνει η κυβέρνηση μπροστά σ’ αυτή τη σταυροφορία κοινωνικής διάλυσης; Υποτιμά την ισχύ του αριστερού λόγου και τελεί σε αμηχανία. Παραλλήλως, πασχίζει να διαχειριστεί διαλυτικούς παράγοντες στο εσωτερικό της ΝΔ: εκτός από την άτοπη και μνησίκακη στάση του κ. Σαμαρά και των περί αυτού, ο κ. Μητσοτάκης σέρνει πίσω του παλαιοδεξιούς καραμανλικούς και άλλες εκδοχές οπισθοδρομικών Βαλκάνιων. Άλλωστε, καθώς δεν κατορθώνει να βελτιώσει το οικονομικό επίπεδο των Ελλήνων, η κυβέρνησή του γίνεται ακόμα πιο ευάλωτη στην προπαγάνδα που υποσκάπτει τη λειτουργία των ήδη ανίσχυρων θεσμών. Όποιος υπερασπίζεται αυτούς τους θεσμούς είναι βαρετός· όποιος κάνει λόγο για εκμετάλλευση, διαφθορά, βρόμικα μυστικά, καταστολή και τα τοιαύτα προκαλεί το ενδιαφέρον και χτίζει αφοσίωση: No pasarán! Κι αν στις κατηγορίες εναντίον μιας κυβέρνησης προστεθεί εκείνη της δολοφονίας, του μαζικού εγκλήματος, τότε προκύπτει συναρπαστικό αφήγημα, «θρίλερ» σύμφωνα με το δημοσιογραφικό κλισέ, μέσω του οποίου χειραγωγείται η κοινή γνώμη και ενθαρρύνονται δήθεν υπερήφανες πράξεις κοινωνικής ανυποταξίας. Κάπως έτσι εγκλωβιζόμαστε σε ένα φαύλο κύκλο μιζέριας από όπου λείπει η κριτική σκέψη και επικρατεί ο κομφορμισμός, η μαζοποίηση.

Το γεγονός που προκάλεσε την προσοχή των ανθρώπων αυτές τις ημέρες ήταν τόσο η ανάρτηση συγκεκριμένων έργων στην έκθεση της Εθνικής Πινακοθήκης, όσο και οι βίαιες ενέργειες βουλευτού που ενοχλήθηκε από το γεγονός αυτό.

Και τα δύο γεγονότα ξεφεύγουν από τα όρια σε μια ευνομούμενη δημοκρατική πολιτεία και δεν μπορεί να θεωρηθούν ως πρότυπα ενεργειών στην εποχή μας που χαρακτηρίζεται ως εποχή σεβασμού των δημοκρατικών θεσμών και «της κάθε ετερότητας».

Από τη μια πλευρά η Εθνική Πινακοθήκη πρέπει να προβάλλει τον πολιτισμό κάθε Εθνους, την παράδοσή του, την τέχνη του σε όλες τις εκφράσεις της. Φυσικά η ελευθερία της τέχνης πρέπει να γίνεται σεβαστή, αλλά και η κάθε ελευθερία έχει τα όριά της.

Είναι βασικός κανόνας ότι η ελευθερία εκφράζεται μέσα στην ενότητα του συνόλου, γιατί διαφορετικά είναι αναρχία, και η ενότητα του συνόλου πρέπει να λειτουργή με σεβασμό στην ελευθερία του κάθε ατόμου.

Πάντως, όταν η τέχνη γίνεται κατά κάποιον τρόπο άλλοθι για την αποδόμηση της προσωπικότητας κάποιου, πρέπει να κρίνεται. Τα συγκεκριμένα έργα που παρουσιάστηκαν στην Εθνική Πινακοθήκη δεν επανερμηνεύουν απλώς ορισμένα «σύμβολα», αλλά αποδομούν συγκεκριμένα πρόσωπα, με έναν σουρεαλιστικό μανδύα και ανατρέπουν την εικονογραφική παράδοση απεικόνισής τους με προκλητικό τρόπο.

Τα έργα αποδίδονται αυτά ονομαστικά σε συγκεκριμένους αγίους, που σημαίνει ότι για ένα μεγάλο μέρος τουλάχιστον του κοινωνικού συνόλου και της πολιτισμικής τους παραδόσεως η αποδόμησή τους είναι προσβλητική.

googletag.cmd.push(function() { googletag.display('300x250_m2'); });

Μου άρεσε η τοποθέτηση του καταξιωμένου αγιογράφου – καλλιτέχνη Γιώργου Κόρδη που έγραψε αυτές τις ημέρες: «Οι εικόνες δείχνουν συγκεκριμένα πρόσωπα και όχι νοήματα ή έννοιες. Συνεπώς δεν επιδέχονται ερμηνεία. Είναι αυτό που είναι. Και επομένως δεν μπορεί κανείς να τις αλλοιώνει κατά βούληση. Εάν το κάνει πρέπει να δηλώσει πως αυτό δεν είναι η εικόνα του συγκεκριμένου αγίου αλλά κάτι άλλο διαφορετικό. Πράγμα θεμιτό».

Από την άλλη πλευρά οι αντιδράσεις απέναντι σε εκφράσεις «νεοπαγανιστικές», αφού άλλωστε δηλώθηκε ότι «η θρησκεία (και η Εκκλησία;) αποτελεί το πιο κιτς στοιχείο της λαογραφίας μας, γεμάτη θαύματα, τραγωδίες και κατάρες, είναι η σύγχρονη μυθολογία μας», πρέπει να γίνονται μέσα από τις δημοκρατικές διαδικασίες. Ζούμε σε δημοκρατική κοινωνία που αποδέχεται την δημόσια κριτική, έχουμε μια εκπληκτική γλώσσα που μας δίνει την δυνατότητα να εκφράζουμε τις απόψεις μας πολύ κριτικά με τις κατάλληλες λέξεις, μέσα στα όρια της  ευπρέπειας και της ευγένειας.

googletag.cmd.push(function() { googletag.display('300x250_middle_2'); });

Οι προκλήσεις δεν διορθώνονται με άλλες προκλήσεις. Σε τέτοια περίπτωση το πρόβλημα διαιωνίζεται. Η Εκκλησία δεν υιοθετεί βιαιότητες, άλλωστε η ίδια δέχθηκε τέτοιες βίαιες πράξεις από τους Βανδάλους, στην Ιταλία και την Ευρώπη στο παρελθόν, εξ ου και ο όρος «βανδαλισμός» με την κατεδάφιση Ναών, έργων πολιτισμού. Ο Απόστολος Παύλος είναι σαφής: «Μη νικώ υπό του κακού, αλλά νίκα εν τω αγαθώ το κακόν» (Ρωμ. 12, 21).

Στην κοινωνία που ζούμε η οποία είναι τραυματισμένη, πληγωμένη και εν πολλοίς διχασμένη, η Εκκλησία και οι δυνάμεις αυτού του τόπου που έχουν ευθύνη, πρέπει να ενεργούν συντονισμένα, ενωτικά, θεραπευτικά σε όλα τα επίπεδα. Και οι διαφορές πρέπει να επιλύονται με νόμιμο και πολιτισμένο τρόπο και βεβαίως να αποστασιοποιούμαστε από ακραίες καταστάσεις, διότι ισχύει ο γενικός κανόνας: «οι ακρότητες είναι ισότητες».

Μέσα σε 48 μόλις ώρες πρωταγωνιστές ενός επεισοδίου σεξισμού και μιας επίθεσης σε έργα τέχνης στην Εθνική Πινακοθήκη έγιναν δύο εκλεγμένοι βουλευτές.

Στο πρώτο περιστατικό, καταδικαστέο καθολικά, που οδήγησε και στη διαγραφή του από τον Πρωθυπουργό, το πρόσωπο ήταν ο Δημήτρης Κυριαζίδης, βουλευτής Δράμας της ΝΔ, με την απαράδεκτοι επίθεση προς τη Ζωή Κωνσταντοπούλου εντός της Βουλής και την απαράδεκτη προτροπή του «να πάτε να κάνετε παιδιά». Το δεύτερο περιστατικό είχε ως φορέα του τον βουλευτή της Νίκης Νίκο Παπαδόπουλο, ο οποίος εισερχόμενος ως άλλος ταύρος σε υαλοπωλείο – στην Εθνική Πινακοθήκη – κατέβασε έργα που θεωρούσε βλάσφημα για την ορθοδοξία και την πίστη.

Σε οποιαδήποτε άλλη εποχή τα δύο γεγονότα μπορεί να εντάσσονταν σε μία περιπτωσιολογική σειρά. Σήμερα; Μήπως μιλάμε για κάτι βαθύτερο; Ενα ζοφερό σύμπτωμα μιας κακής σύνθεσης του Κοινοβουλίου για παράδειγμα. Μήπως είναι δομικότερο πρόβλημα της σημερινής πολιτικής σκηνής; Ας μην ξεχνούμε πως και οι δύο βουλευτές έχουν εκλεγεί, έχουν δικό τους ακροατήριο και έχουν συνοδοιπορήσει με συγκεκριμένα κόμματα και άρα και προγραμματικά πλαίσια. Αρα;

Το αντιπολιτικό ρεύμα. Πολύς λόγος γίνεται τα τελευταία χρόνια για την αντιπολιτική, για την απαξίωση της πολιτικής σκηνής, για την έκπτωση του πολιτικού λόγου, για τον λαϊκισμό. Και όλα αυτά πολλοί τα θέτουν σε συσχέτιση και με παλαιότερες πολιτικές εποχές. Ανεξάρτητα από τις οξύτατες πολιτικές αντιπαραθέσεις, συνυπήρχαν μεγάλες προσωπικότητες ή τέλος πάντων μπορούσαν ακόμη και παρά τις κόντρες τους να βρίσκουν κοινούς τόπους και συναινέσεις. Το αντιπολιτικό ρεύμα, το οποίο φαίνεται πως διαπερνά τη χώρα τουλάχιστον δεκαπέντε χρόνια, βρίσκεται στην πιο ανησυχητική του έκφραση και εντός Κοινοβουλίου. Τα κόμματα εγκλωβισμένα στα πελατειακά δίκτυα, σε μικροδιευθετήσεις σε λογική πολιτευτών και σε παράγοντες που έχουν δεσμούς με τις τοπικές κοινωνίες, υποκύπτουν και τους εγγράφουν στα ψηφοδέλτιά τους. Από την άλλη ένα μεγάλο μέρος του πολύ δυναμικού κοινού της Ελλάδας τα τελευταία χρόνια και λόγω brain drain δεν προτίθεται να ασχοληθεί με την ενεργό πολιτική σκηνή, αφήνοντας τον χώρο για πρόσωπα τα οποία έχουν θολές και αδιευκρίνιστες – πολλές φορές – καταβολές.

Οι δύο περιπτώσεις που προαναφέραμε είναι έκφραση όλων των παραπάνω με το επιπροσθέτως πιο ανησυχητικό σημείο πως τώρα τα ηνία καταδικαστέων πράξεων έχουν πάρει βουλευτές. Συνηθίζουμε επίσης να λέμε ότι οι βουλευτές πρέπει να ακούν τις τοπικές κοινωνίες, να συγχρονίζονται με τις κοινωνικές δυναμικές. Αλήθεια όμως, η επίθεση με όρους «κάντε εσείς παιδιά» είναι κάποιου τύπου συγχρονισμός με αυτά τα οποία λέει η κοινωνία ή με τα χαμηλότερα ένστικτά της; Από την άλλη η επίθεση με επίφαση τη βλασφημία σε έργα τέχνης καθιστά ή δεν καθιστά φορέα λογοκρισίας έναν βουλευτή;

googletag.cmd.push(function() { googletag.display('300x250_middle_2'); });

ΜΕ ΟΡΟΥΣ ΓΗΠΕΔΟΥ. Το ερώτημα λοιπόν δεν είναι αν οι βουλευτές των κομμάτων του δημοκρατικού τόξου συγχρονίζονται με αυτά που ο κόσμος θέλει και διεκδικεί εκεί έξω αλλά αν με τον δικό τους λόγο κοινοβουλευτικό και μη συμβάλλουν σε μία παιδευτική διαδικασία που έτσι κι αλλιώς είναι η πολιτική. Η τελευταία δεν μπορεί σε καμία περίπτωση πάντως να είναι η ουρά ενός μαζικού λόγου ή ενός μέρους του λόγου του έξω ακροατηρίου. Και σε παλιότερες κοινοβουλευτικές συνόδους είχαμε περιπτώσεις και γραφικών βουλευτών ή βουλευτών που επιδίδονταν σε ακραίες πράξεις. Σε περιστατικά τα οποία όλοι είχαν καταδικάσει. Από κάλπες που κλέβονταν μέχρι χαστούκια εναντίον αντιπάλων τους. Η περίοδος για παράδειγμα του 1965 με την Αποστασία και την υψηλή πολεμική ήταν ταραγμένη εξόχως. Κάτι όμως διατηρούσε μία λεπτή γραμμή κοινών τόπων, υψηλού πολιτικού λόγου που διαχώριζε την πολιτική από το γήπεδο.

googletag.cmd.push(function() { googletag.display('300x250_m2'); });

Σήμερα που ρευστοποιείται όλο και περισσότερο η πολιτική, ο λόγος των κοινωνικών δικτύων αλλά και ταυτόχρονα ενισχύονται οι όροι της εξέδρας και όχι των πολιτικών στρατεύσεων θα είναι όλο και θολότερο το στίγμα του κοινοβουλευτικού λόγου και άρα πιο λεπτές οι ισορροπίες μεταξύ πολιτικής, λαϊκισμού και βίαιων περιστατικών που ευχόμαστε να μην ξαναδούμε.

Η ανεπάρκεια μιας κανονικής αντιπολίτευσης έχει συνήθως ένα προβλέψιμο αποτέλεσμα. Την ανάδειξη μιας τερατώδους αντιπολίτευσης.

Τερατώδης φυσικά όχι επειδή αποτελείται από τέρατα, προς Θεού!

Αλλά επειδή επιβιώνει και ευδοκιμεί δημιουργώντας και αναπαράγοντας έναν ζωολογικό κήπο τεράτων. Τερατωδίας, τερατολογίας, τερατομορφίας, κυριολεκτικά τερατομανίας…

Από μια άποψη είναι λογικό. Οταν δεν ευδοκιμείς στον πραγματικό κόσμο, τότε προσπαθείς να κατασκευάσεις έναν άλλο που θα σου επιτρέπει να υπάρχεις.

Εναν κόσμο γεμάτο συνωμοσίες, συμπράξεις, συναλλαγές, συμμορίες κι ύποπτες συνηγορίες. Κάτι σαν όχημα με «άγνωστο καύσιμο».

Σε λογική βάση είναι η ίδια μέθοδος του «επαναστατικού αφηγήματος» του 19ου και 20ού αιώνα που επειδή έχει ξεπέσει και ξεπεραστεί αναζητά άλλους τρόπους έκφρασης. Εστω και πιο γραφικούς.

googletag.cmd.push(function() { googletag.display('300x250_m2'); });

Καμία έκπληξη, λοιπόν. Αντιθέτως είναι απολύτως κατανοητή η απήχηση αυτού του ψυχολογικού (κυρίως) ρεύματος σε συνθήκες αμφιβολίας και αναστάτωσης.

Η δυσπιστία, η καχυποψία, η διαβολή, η συνωμοσιολογία και γενικότερα ο ανορθολογισμός αποτελούν άλλωστε κεντρικά στοιχεία της ελληνικής πολιτικής. Απλώς αυξομειώνεται η επιρροή τους ανάλογα με την συγκυρία.

Με κύριους εκφραστές σήμερα την Πλεύση της Ζωής Κωνσταντοπούλου και τη Λύση του Κυριάκου Βελόπουλου. Είναι οι μόνοι σχηματισμοί που καταγράφουν σταθερά ανοδική πορεία μέσα σε ένα πολιτικό σύστημα που ταλαιπωρείται.

Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι οι δύο αποτελούν ενιαίο φαινόμενο, έστω κι αν πολιτεύονται χωριστά.

Μάρτυρας οι επικαλύψεις και η απροσδιοριστία του ακροατηρίου τους όπως καταγράφεται σε όλες τις δημοσκοπήσεις. Χωρίς ιδιαίτερα ιδεολογικά ή πολιτικά χαρακτηριστικά, με εύκολες βεβαιότητες, μοιράζονται απλώς μια ευδιάκριτη μορφωτική υστέρηση.

googletag.cmd.push(function() { googletag.display('300x250_middle_2'); });

Εξού και ούτε ο Βελόπουλος, ούτε η Κωνσταντοπούλου, μιλούν για «Δεξιά» ή «Αριστερά». Είναι κάτι «απ’ όλα».

Ενα γενικότερο πλαίσιο της περίπτωσής τους αποτελεί ο αναχρονιστικός κι αντιδυτικός ρωσόφιλος λαϊκισμός που έχει παρακλάδια στην Ευρώπη. Σε πολλές περιπτώσεις μάλιστα και ρούβλια στην τσέπη.

Ενα ειδικότερο υπόδειγμα προκύπτει από τον κατακερματισμό των παραδοσιακών πολιτικών συστημάτων.

Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι το κόμμα της προερχόμενης από την Αριστερά Ζάρα Βάγκενκνεχτ στη Γερμανία που αποκαλείται γενικόλογα «Λογική και Δικαιοσύνη» και αυτοπροσδιορίζεται ως «συντηρητική Αριστερά».

Υποθέτω πως σε άλλες συνθήκες ή εποχές αυτά θα τα κουβέντιαζαν μεταξύ τους οι τρόφιμοι κάποιου ψυχιατρικού ασύλου ή των φυλακών ασφαλείας. Στις μέρες μας όμως συγκροτούν πολιτικό ρεύμα που διεκδικεί όχι μόνο αναγνώριση νομιμότητας αλλά και πιστοποιητικά αποδοχής.

Δεν θα το πίστευα ποτέ αλλά ίσως την καλύτερη περιγραφή της περίπτωσης Κωνσταντοπούλου έδωσε ο πρώην σύντροφός της Παύλος Πολάκης.

«Η Κωνσταντοπούλου κάνει μονοθεματική εκφώνηση. Στη Μάνδρα έλεγε “τους πνίξατε”. Στο Μάτι έλεγε “τους κάψατε”. Στη Μακεδονία έλεγε “τους προδώσατε”. Και τώρα λέει αυτά που λέει» (Open, 10/3).

Σε αυτή την παρατήρηση, προσθέτω το συμπέρασμα ηγετικού στελέχους του ΠΑΣΟΚ που εξηγούσε πρόσφατα ότι «λέμε όλοι τα ίδια με τη Ζωή, απλώς εκείνη τα λέει καλύτερα». Αν όχι καλύτερα, πάντως με μονότονη ένταση.

googletag.cmd.push(function() { googletag.display('300x250_middle_3'); });

Η διέξοδος είναι λοιπόν απλή. Να πουν άλλα πράγματα για να ακουστούν, κατά προτίμηση πράγματα που η Κωνσταντοπούλου και ο Βελόπουλος δεν μπορούν να εκφράσουν.

Αν ψάχνουμε για «δημόσιους κατήγορους» μπορούν πολλοί να κάνουν δωρεάν το κομμάτι τους. Αν χρειαζόμαστε ανθρώπους να διοικήσουν τη χώρα δύσκολα θα απευθυνθεί κάποιος στους προέδρους της Λύσης και της Πλεύσης.

Με άλλα λόγια (κι αυτό δεν αφορά μόνο το ΠΑΣΟΚ…) είναι προφανές πως όποιος θέτει την ατζέντα μπορεί και να την εκφράσει καλύτερα.

Καλώς ή κακώς, η Κωνσταντοπούλου κι ο Βελόπουλος θέτουν μια ατζέντα με αιχμή τα Τέμπη διότι κανείς σοβαρός άνθρωπος δεν μπορεί να υιοθετήσει όσα λένε για τα Τέμπη.

Σε αυτού του τύπου την ατζέντα ό,τι και να πεις υπολείπεται των τεράτων που διακινούν οι δύο επιτήδειοι πρωταγωνιστές. Μια κανονική αντιπολίτευση είναι χαμένη από χέρι και απλώς καταδικασμένη να βάζει το χειροκρότημα.

Ακόμη περισσότερο που το κόμμα της αξιωματικής αντιπολίτευσης που θα έπρεπε κανονικά να δίνει τον τόνο χάνεται συνήθως στη μετάφραση.

Ακόμη δεν έχει εξηγήσει γιατί στους υπογράφοντες την πρόταση δυσπιστίας συμπεριέλαβε την Κωνσταντοπούλου και τους βουλευτές της παρόλο που δεν τους χρειαζόταν αριθμητικά κι ούτε τους είχε ανάγκη πολιτικά.

Αλλά έτσι είναι πάντα η πολιτική. Η ισχύς των μεν αποτελεί την αδυναμία των άλλων και αντιστρόφως. Δεν θα το ανακαλύψουμε τώρα.

Το ερώτημα είναι πόσο μπορεί να αντέξει κι αν θα καταφέρει να εδραιωθεί αυτή η τερατώδης αντιπολίτευση. Προς το παρόν τα δύο κόμματα διεκδικούν (δημοσκοπικά) τη δεύτερη και την τρίτη θέση.

Δεν είναι αμελητέο. Αλλά αν μείνουν εκεί (και προς το παρόν δεν δείχνουν δυναμική για παραπάνω…) ο Μητσοτάκης θα τρίβει τα χέρια του. Του εκχωρούν και μάλιστα δωρεάν το μονοπώλιο της σταθερότητας και της κανονικότητας.

Εκ των πραγμάτων και με βασικούς αντίπαλους εκ δεξιών τον Βελόπουλο και εξ αριστερών τη Ζωή, μπορεί να ονειρεύεται μια τρίτη τετραετία στο πιάτο. Είναι μάλλον απίθανο να αναβαθμιστεί η τερατολογία από αντιπολίτευση σε διακυβέρνηση.

Η πραγματική απειλή όμως κρύβεται αλλού. Στον τοξικό χαρακτήρα αυτής της αντιπολίτευσης, η οποία μπορεί να μη διεκδικεί ουσιαστικά την κυβέρνηση αλλά δηλητηριάζει όλο το πολιτικό σύστημα.

Και κυρίως κάθε εναλλακτική κυβερνητική πρόταση. Τι αξιόπιστη λύση μπορεί άραγε να οικοδομηθεί με τον Βελόπουλο και την Κωνσταντοπούλου ή κάποιον από τους δύο;

Αυτό όμως θα έπρεπε να το συνειδητοποιήσουν πρωτίστως τα άλλα κόμματα της αντιπολίτευσης. Η ηγεμονία του ανορθολογισμού, της φωνασκίας και της κοινωνικής καχυποψίας τις δικές τους πιθανότητες ηγεμονίας υποθηκεύει.

Κι αυτό κάποια στιγμή θα έπρεπε να τους ενεργοποιήσει. Εστω και μόνο για λόγους στοιχειώδους αυτοσυντήρησης.

Στο Ιταλικό Μορφωτικό Ινστιτούτο Αθηνών, στο πλαίσιο των προφεστιβαλικών εκδηλώσεων του ComicdomCon Athens 2025, συναντήσαμε τον μεγάλο ιταλό πολιτικό σκιτσογράφο και κομίστα Φραντσέσκο Τούλιο Αλτάν. Γεννημένος το 1942, με βινιέτες και κόμικς που συνδυάζουν γκροτέσκο χιούμορ, κοινωνικοπολιτική σάτιρα, σουρεαλισμό και μια συνειδητότητα του πεπερασμένου, καθιερώθηκε ως ο σημαντικότερος πολιτικός γελοιογράφος της Ιταλίας. Στην Ελλάδα τον μάθαμε μέσα από τις σελίδες των περιοδικών «Βαβέλ» και «Παρά Πέντε». Από τα χαρακτηριστικά του κόμικς με τον Κολόμπο και την αντα μέχρι τη λατρεμένη στην Ιταλία παιδική του ηρωίδα, τη σκυλίτσα Πίμπα, η δουλειά του Αλτάν ανατρέπει τις συμβάσεις και αποκαλύπτει την ανθρώπινη φύση. Η συζήτησή μας προσπάθησε να ανατρέξει τη συνολική του πορεία, το υπόβαθρο, τις επιρροές και τις επιδιώξεις του, ενώ κατέληξε στο σήμερα σε ό,τι αφορά την επικαιρότητα και τη γελοιογραφία, με τις απαντήσεις του Αλτάν να μας αποκαλύπτουν ότι για τον ίδιο το χιούμορ πρέπει να έχει και συναισθηματική νοημοσύνη.

Κύριε Αλτάν, μου αρέσει ο τρόπος που η δουλειά σας, από τα σκίτσα ως τα κόμικς, εμπεριέχει με κάποιον τρόπο κάτι το παράλογο.

Στις πρώτες μου δουλειές υπάρχουν στοιχεία σουρεαλισμού, πριν όμως όλο αυτό να εξελιχθεί σε κανονική δουλειά. Εσείς ωστόσο μιλάτε για το παράλογο. Υπάρχει όντως το παράλογο. Βγαίνει αυθόρμητα. Αλλωστε ο παραλογισμός είναι η ομορφιά της ύπαρξης.

Πώς σας αρέσει να σας αποκαλούν ως καλλιτέχνη;

Προτιμώ το σκιτσογράφος (στα ιταλικά, βινιετίστας), γιατί δουλειές όπως τα παλιά μου βιβλία κόμικς έχω πολλά χρόνια να κάνω. Είναι εξαιρετικά κουραστική η δουλειά του κομίστα, για μένα πια.

Είπατε πριν ότι το παράλογο προκύπτει αυθόρμητα. Πιστεύετε πως όσα ζούμε δεν  βγάζουν νόημα;googletag.cmd.push(function() { googletag.display('300x250_m2'); });

Ελπίζω ότι βγάζουν νόημα. Βέβαια μερικές φορές έχω αμφιβολίες, ειδικά τον τελευταίο καιρό.

Εχετε σχεδιάσει βιβλία για παιδιά, βινιέτες, κόμικς, πολιτικές γελοιογραφίες. Ποια η μεγαλύτερη πρόκληση στο να περνάτε από το ένα είδος στο άλλο;

Δεν το αντιμετωπίζω ως πρόκληση. Εκανα πράγματα τα οποία άλλοι έκαναν καλύτερα από μένα. Βασικά, όπως όλοι, μιμούμουν ανθρώπους που θαύμαζα. Στην πορεία ο καθένας βρίσκει τον δρόμο του. Συνεπώς δεν είναι πρόκληση. Επειτα, όσο περνάει ο χρόνος, δεν αντιμετωπίζω τίποτα ως πρόκληση.

Επιρροές που διαμόρφωσαν τη δουλειά σας;

Είναι πολλοί αυτοί που θαυμάζω, αλλά σε ό,τι με αφορά ψάχνω πάντα το χιούμορ με μια διάσταση σχεδόν γκροτέσκα. Ισως είμαι πιο κοντά στους αντεργκράουντ αμερικανούς δημιουργούς όπως ο Ρόμπερτ Κραμπ ή στους γάλλους δημιουργούς που τότε δημοσίευαν στο περιοδικό «Hara-Kiri» [σ.σ.: «Hara-Kiri» ήταν ένα γαλλικό σατιρικό περιοδικό και εφημερίδα, πρόδρομος του «Charlie Hebdo». Κυκλοφόρησε από το 1960 έως το 1989, με την εβδομαδιαία έκδοσή του («Hara-Kiri Hebdo») να απαγορεύεται από τη γαλλική κυβέρνηση το 1970, λόγω μιας αμφιλεγόμενης σάτιρας για τον θάνατο του προέδρου Σαρλ ντε Γκωλ. Ως αντίδραση, οι βασικοί συντελεστές του δημιούργησαν το «Charlie Hebdo». Στο «Hara-Kiri» δημοσίευσαν, μεταξύ άλλων, οι Ζορζ Βολίνσκι και Ρεζέρ, καθώς και άλλες εμβληματικές μορφές της γαλλικής γελοιογραφίας και σάτιρας], ακόμα και το σχέδιο των οποίων ήταν επιτηδευμένα άσχημο.

googletag.cmd.push(function() { googletag.display('300x250_middle_2'); });

Προτιμάτε περισσότερο κάποιο από τα είδη με τα οποία έχετε καταπιαστεί;

Σίγουρα αγαπώ ιδιαίτερα την Pimpa. Με διασκέδαζε πολύ αυτού του είδους η δουλειά. Ομως τρέφω ιδιαίτερη νοσταλγία για τις ιστορίες κόμικς που δημιούργησα γιατί με διασκέδαζαν πολύ και απαιτούσαν πολλή ενέργεια, που δυστυχώς δεν έχω πια. Είναι πολύ βαριά και απαιτητική δουλειά.

Φέτος η παιδική σειρά σας, η Pimpa, έκλεισε τα 50. Το ξεκινήσατε για το παιδί σας. Το συνεχίζετε για μισό αιώνα. Πώς είναι όλη αυτή η πορεία;

Ναι, είναι αλήθεια, το ξεκίνησα παίζοντας με την κόρη μου, η οποία παρεμπιπτόντως έκλεισε φέτος τα 53 της χρόνια και η Pimpa τα 50. Μετά το συνέχισα για το περιοδικό «Corriere dei Piccoli» και πλέον υπάρχει ένα μηνιαίο περιοδικό αφιερωμένο αποκλειστικά σ’ αυτήν, για το οποίο εξακολουθώ να εργάζομαι, πράγμα που κάνω με μεγάλη ευχαρίστηση. Από τότε έχουν περάσει τρεις γενιές μεγαλωμένες με την Pimpa, με τη μια να το περνάει στην επόμενη. Συνεχίζω να το κάνω, αισθανόμενος σχεδόν μια αίσθηση ευθύνης απέναντι σ’ αυτά τα παιδιά.

Αυτά τα 50 χρόνια που σχεδιάζετε αυτή την ηρωίδα έχετε νιώσει ποτέ εγκλωβισμένος;

Οχι, εγκλωβισμένος δεν ένιωσα. Δεν ξέρω κατά πόσο υπήρχε μια διαρκής προσωπική εξέλιξη όλα αυτά τα χρόνια, ξέρω όμως ότι ο κόσμος της Pimpa έχει πια τους δικούς του κανόνες, τους οποίους επέβαλε η ίδια και δεν τους εφηύρα εγώ. Αφ’ ης στιγμής μού έρχεται μια έμπνευση, είναι πολύ εύκολο να την εντάξω στον κόσμο της. Σαν να πηγαίνει από μόνο του. Με συγκινεί πολύ η ανταπόκριση που έχει η ηρωίδα αυτή σε τρεις διαδοχικές γενιές.

googletag.cmd.push(function() { googletag.display('300x250_middle_3'); });

Στις δουλειές σας διακρίνουν μερικοί μηδενισμό, μισανθρωπισμό, αποξένωση, απαισιοδοξία. Εσείς είστε κάτι απ’ όλα αυτά; Αισιοδοξείτε καθόλου;

Νομίζω ότι αν ήμουν όλα αυτά δεν θα έκανα αυτή τη δουλειά. Ο κόσμος είναι γεμάτος κακούς ανθρώπους, όμως εγώ δεν είμαι μισάνθρωπος. Τους συμπαθώ και τους κακούς, ειδικά όταν τους σχεδιάζω. Μπορεί να ακουστεί κάπως κοινότοπο, αλλά ας πούμε ότι και αυτοί είναι παιδιά μου.

Εχετε συνεργαστεί για να δημοσιεύσετε τη δουλειά σας με πλήθος εντύπων όλα αυτά τα χρόνια. Αντιμετωπίσατε ποτέ πρόβλημα στο να περάσει το σκίτσο, να πείτε αυτό που θέλετε;

Εδώ και 50 χρόνια συνεργάζομαι με έναν συγκεκριμένο ατζέντη, που αντιμετωπίζει τυχόν προβλήματα. Δεν έχω ασχοληθεί ποτέ με κανένα συμβόλαιο. Ο ατζέντης έλυνε τα ανακύπτοντα ζητήματα και «απορροφούσε» τους κραδασμούς. Δημοσιεύω δύο βινιέτες την εβδομάδα, χωρίς να έχω συζητήσει το θέμα με κανέναν σε κανένα έντυπο. Στέλνω απλώς τη βινιέτα.

Εχετε δεχτεί ποτέ αντιδράσεις για κάποιο σκίτσο;

Μονάχα μια μήνυση μετρώ στο ενεργητικό μου από τον Σίλβιο Μπερλουσκόνι, κι αυτό γιατί σε μια βινιέτα ανέφερα την εταιρεία του, που λέγεται Mediaset, ενώ έπρεπε να έχω αναφέρει την άλλη του εταιρεία, που λέγεται Fininvest. Είχα μπερδέψει τις εταιρείες του. Φυσικά αθωώθηκα.

Δειλιάσατε ποτέ να σατιρίσετε κάτι;

Ναι, αλλά όχι για πολιτικά θέματα. Μάλλον για τραγικά γεγονότα, που, ακόμα κι αν μου ερχόταν ένα έξυπνο αστείο, δεν το έκανα γιατί θεωρούσα ότι ήταν πολύ σοβαρά και δεν επιδέχονταν σάτιρα.

Συνεπώς, δεν πιστεύετε ότι μπορούμε να κάνουμε χιούμορ με τα πάντα.

Οχι, δεν το πιστεύω.

Είδαμε πρόσφατα, φέρ’ ειπείν, τη λογοκρισία που υπέστη η βραβευμένη με Πούλιτζερ γελοιογράφος της «Washington Post» από τον ιδιοκτήτη της εφημερίδας Τζεφ Μπέζος, όταν επιχείρησε να τον σατιρίσει.

Φυσικά, τέτοια περιστατικά είναι απόλυτα κατά της δημοκρατίας και της ελευθερίας του λόγου, αλλά πια αυτοί οι 4-5 άνθρωποι είναι ανεξέλεγκτοι και αυτοί δεν σου επιβάλλουν λογοκρισία. Αγοράζουν απλά την εφημερίδα σου και σε θέτουν εκτός.

Μπήκατε στο επάγγελμα σε μια περίοδο που πλάι σας πορεύονταν θρύλοι των κόμικς και της γελοιογραφίας. Τόσο στην Ιταλία όσο και στη Λατινική Αμερική. Είχατε φίλους;

Πιο κοντά απ’ όλους ήμουν με τον Κίνο. Ισως επειδή άρεσε και στους δυο μας το κόκκινο κρασί. Θυμάμαι μια φορά κάποιος ρώτησε τον Κίνο αν πίνει και μόνος του. Και του απάντησε: «Μ’ ένα ποτήρι κόκκινο κρασί δεν είσαι ποτέ μόνος».

Πώς περάσατε από τον ορθολογισμό της αρχιτεκτονικής στον πειθαρχημένο παραλογισμό των κόμικς;

Μα δεν τελείωσα ποτέ την αρχιτεκτονική. Από τα 36 μαθήματα που ήταν τότε, πέρασα τα 26. Μετά πήγα για λίγο στη Βραζιλία κι έμεινα εκεί. Πήγα εξαιτίας ενός φίλου που γυρνούσε μια ταινία. Σαν βοηθητικό προσωπικό, ας πούμε. Δεν είχα ιδέα φυσικά από σινεμά, όμως μου άρεσε πάρα πολύ η εμπειρία του κινηματογράφου. Μαγεύτηκα από τη Βραζιλία κι εκεί γνώρισα και τη γυναίκα μου και γεννήθηκαν η κόρη μας, η Κίκα, και η ηρωίδα μου, η Pimpa.

Πώς δουλεύετε; Ελεύθερα; Με ωράριο και πειθαρχία;

Παλιά, όταν έκανα κόμικς, δούλευα μόνο το βράδυ, μέχρι τις 04.30, και μετά κοιμόμουν ως το μεσημέρι. Τώρα πια δουλεύω φυσικά λιγότερες ώρες, κυρίως το πρωί, αλλά δουλεύω κάθε μέρα.

Πώς σας διαμόρφωσαν η καταγωγή σας και η παρουσία στη ζωή σας του καταξιωμένου μπαμπά σας;

Είχα την τύχη να μεγαλώσω σ’ ένα σπίτι που διάβαζαν πολύ, ήταν εξαιρετικά καλλιεργημένοι… Ο πατέρας μου, όντως, ήταν το μεγαλύτερο όνομα της Κοινωνικής Ανθρωπολογίας στην Ιταλία κι έτσι μεγάλωσα σ’ ένα σπίτι μ’ έναν πλούτο βιβλίων και μπορούσα να διαβάσω ό,τι ήθελα έχοντας συγχρόνως μια καλή σχέση με τον πατέρα μου, ο οποίος με βοήθησε πολύ. Δεν είχα βέβαια κινητό τηλέφωνο.

Γιατί το λέτε αυτό;

Γιατί νομίζω ότι χάνονται πολύς χρόνος και συγκέντρωση με τα κινητά.

Πώς κατορθώνει ένας άνθρωπος, όπως εσείς, που προέρχεται από μια ευκατάστατη οικογένεια, να βγει από το προσωπικό του προνόμιο και να δει τη μεγάλη εικόνα – άλλα πράγματα, τα οποία να μεταβολίσει και ύστερα να θίξει και να καυτηριάσει;

Νομίζω στην αφύπνισή μου και στον αριστερό προσανατολισμό μου έπαιξε μεγάλο ρόλο η Βραζιλία. Γυρνώντας για τις ανάγκες της ταινίας (που λέγαμε πριν) σε όλη τη Βραζιλία, είδα με τα μάτια μου τις ταξικές διαφορές και εκτέθηκα σ’ αυτές για πρώτη φορά. Ηταν σαν να ξύπνησα ένα πρωί στον «τρίτο κόσμο». Ηταν μεγάλο σχολείο για μένα.

Γιατί, πιστεύετε, άλλοι δεν το κατορθώνουν αυτό;

Νομίζω πως σήμερα οι περισσότεροι δυσκολεύονται να βγουν από τον μικρόκοσμό τους. Κι αυτό είναι κάτι που προωθείται από πάνω μαζί με τον φόβο πως ίσως να χάσεις τον μικρόκοσμό σου, οπότε μη βγεις και πολύ από αυτόν. Είναι μια παλιά τεχνική.

Κάνατε πρόσφατα ένα σκίτσο με τον Τραμπ. Μια παραλλαγή ενός κλασικού αστείου σας. Πώς τον βλέπετε;

Σκέφτομαι το χειρότερο δυνατό. Ξεπερνάει κάθε λογική. Είναι ακατανόητο πώς ένας λαός εκλέγει τέτοια άτομα.

Εγώ είμαι 23. Θυμάμαι τον εαυτό μου πάντα με ειρήνη, ενωμένη Ευρώπη, ευρωπαϊκά λεφτά στην τσέπη, Ιντερνετ και ελεύθερη μετακίνηση. Εσείς έχετε πιο πολλές εικόνες. Θυμάστε ένα μεγάλο μέρος του 20ού αιώνα. Τι θα λέγατε σε έναν άνθρωπο της γενιάς μου σήμερα;

Να αντέξετε και να αντισταθείτε γιατί οι εποχές είναι πολύ δύσκολες. Λυπάμαι πολύ.

Σ.σ.: θερμές ευχαριστίες στη Νίκη Τζούδα, συνεκδότρια του περιοδικού «Βαβέλ», και στην Εύη Τζούδα για την πολύτιμη βοήθειά τους με τη διερμηνεία της συνέντευξης.

«Ποιος θα πάρει την ευθύνη;» αναρωτιέται η Μαρία Καλλιμάνη. «Μπαλάκι η ευθύνη. Από δω κι από κει… Χθες το βράδυ, στην πρεμιέρα, μια κυρία έκανε μια πολύ ωραία ερώτηση σχετική με την ανάληψη της ευθύνης. Ο Χρήστος (Κώστας Νικούλι), ο αλβανός ήρωας στο “Κρέας”, γιατί να είναι μόνο θύμα και όχι επίσης θύτης; Δεν έχει και αυτός κάποια ευθύνη; Ναι μεν πάνε να του ρίξουν τον φόνο αλλά κι αυτός ενήλικο παιδί είναι…».

Η συζήτηση με τη Μαρία Καλλιμάνη άρχισε με το «καλημέρα», ενώ παίρναμε παρέα πρωινό στο ξενοδοχείο Mediterranean Palace απέναντι από το Λιμάνι Θεσσαλονίκης, πέρυσι τον Νοέμβριο. Ηταν δέκα το πρωί και τη βρήκα να κάθεται με τη Θέμιδα Μπαζάκα, η οποία σύντομα μας εγκατέλειψε. Αρχίσαμε να μιλάμε αμέσως για το «Κρέας», την πρώτη μεγάλου μήκους ταινία του Δημήτρη Νάκου – ο κύριος λόγος για τον οποίο η Μαρία Καλλιμάνη βρισκόταν στο φεστιβάλ της πόλης – και λέω κύριος γιατί είχε μια ακόμη ελληνική ταινία στη περσινή διοργάνωση, τον «Θολό βυθό» της Ελένης Αλεξανδράκη (που όπως το «Κρέας» επίσης προβάλλεται αυτή την εποχή στις αίθουσες). Στο «Κρέας» η Μαρία Καλλιμάνη είναι το ένα από τα δύο βασικά γυναικεία πρόσωπα της ιστορίας και για μένα κλέβει την παράσταση από όλους τους άντρες που συμπρωταγωνιστούν δίπλα της. Υποδύεται μια ταλαιπωρημένη αλλά καπάτσα γυναίκα, η οποία παρότι σε όλη τη ζωή της έχει μάθει να κρατάει το στόμα της κλειστό, αυτή τη φορά, στον δραματουργικό χρόνο της ιστορίας, θα κάνει το ακριβώς αντίθετο. Σηκώνοντας κεφάλι στον καλοπροαίρετο αλλά καταπιεστικό κρεοπώλη άντρα της που υποδύεται ο Ακύλλας Καραζήσης, θα ασκήσει βέτο στο πώς θα πρέπει τελικά να χειριστούν το μπλέξιμο του γιου τους (Παύλος Ιορδανόπουλος), ο οποίος με παρόντα τον Χρήστο, τον Αλβανό που η οικογένεια έχει υπό την προστασία της, σκότωσε έναν άνθρωπο με καραμπίνα. Φυσικά, οι δύο γονείς θα κάνουν τεράστια λάθη έχοντας αποφασίσει να πείσουν τον Χρήστο να πάρει εκείνος την ευθύνη και να ομολογήσει τον φόνο προκειμένου να γλιτώσει ο γιος τους. Ομως αργότερα τα πράγματα θα «κολλήσουν» και εκεί θα φανεί η γυναικεία δύναμη γιατί η ηρωίδα της Καλλιμάνη είναι το πιο δυνατό πρόσωπο της ιστορίας. Αυτό βεβαίως το λέω εγώ και όχι εκείνη – πάντως για όλα αυτά μιλάμε στην αρχή της συνάντησης. Για μια ταινία της οποίας το θέμα, κρίνοντας από το ύφος και το πάθος στη φωνή της Μαρίας Καλλιμάνη, την ενδιέφερε όχι μόνο ως καλλιτέχνη αλλά και ως άνθρωπο.

Η κατακραυγή του κόσμου

«Αυτή η ταινία, το “Κρέας”, έχει πολλά, πάρα πολλά πράγματα» συνέχισε η ηθοποιός. «Εχει την οικογένεια, έχει τη μετανάστευση, έχει την κλειστή επαρχία, έχει το θέμα της συγκάληψης και, όπως είπα πριν, της ευθύνης, όπως και της πρωτοβουλίας – λανθασμένης ή μη δεν έχει σημασία. Χθες που είδα ξανά το “Κρέας”, αλλά μαζί με κόσμο, παρατήρησα ότι την πρωτοβουλία η ηρωίδα μου την παίρνει όταν πηγαίνει στο σουπερμάρκετ και ακούει να μιλάνε όλοι για αυτήν, να την κουτσομπολεύουν και να σχολιάζουν ότι η οικογένειά της είναι οικογένεια δολοφόνων. Και αντιλαμβάνεται ότι απλώς δεν το αντέχει. Δεν αντέχει την κατακραυγή του κόσμου σε μια κλειστή κοινωνία. Γιατί όντως δεν αντέχεται. Και τότε παίρνει πρωτοβουλία. Ομως για μένα είναι τρομερό που από το μυαλό όλων αυτών των ανθρώπων δεν είχε περάσει η ιδέα ενός διαφορετικού τρόπου λύσης αυτού του προβλήματος. Μόνο η συγκάλυψη; Είναι δυνατόν η συγκάλυψη να είναι η μόνη λύση; Αυτό εντυπωσίασε εμένα βλέποντας την ταινία από απόσταση. Μήπως το παιδί πρέπει τελικά να πάει φυλακή;».

Η συνεργασία της Μαρίας Καλλιμάνη με τον Δημήτρη Νάκο στο «Κρέας» δεν είναι η πρώτη τους. Αντιθέτως, είχαν ήδη συνεργαστεί σε δύο μικρού μήκους ταινίες του ιδίου σκηνοθέτη. Στην πρώτη, την «Κατάψυξη», η ηθοποιός είχε βρεθεί και πάλι μαζί με τον Ακύλλα Καραζήση όπως και άλλους καλούς ηθοποιούς – αναφέρει την Ξένια Καλογεροπούλου, τη Μαρία Σκουλά. «Μάλιστα εκεί με τον Ακύλλα είχαμε παίξει τους πρώην συζύγους…» θυμάται χαμογελώντας. Και μετά ακολούθησε η δεύτερη ταινία του Νάκου «11.20 π.μ.», στην οποία η Καλλιμάνη ήταν μαζί με τον Γιάννη Τσορτέκη και την Ορνέλα Καπετάνι για τους οποίους μιλάει με τα καλύτερα λόγια. «Οταν γυρίζαμε το “11.20 π.μ.” ο Δημήτρης μου μίλησε για πρώτη φορά για το “Κρέας”. Είναι ένας σκηνοθέτης που συνηθίζει να γράφει σενάρια έχοντας συγκεκριμένους ηθοποιούς στο μυαλό του. Μάλιστα, στην περίπτωση του “Κρέατος” έγραψε και με το συγκεκριμένο δραματουργικό χώρο στο μυαλό του, που είναι η Κύμη. Είχε την Κύμη απολύτως στον νου του. Πρώτον, επειδή από εκεί είναι η γυναίκα του, η σκηνοθέτις Αμέρισσα Μπάστα, και δεύτερον επειδή πολλά από όσα βλέπουμε να συμβαίνουν στην ταινία είναι εμπνευσμένα από αληθινά γεγονότα που συνέβησαν σε αυτό ακριβώς το μέρος. Εγραψε τον σκελετό και μετά έβαλε μέσα τα πραγματικά γεγονότα». Δύο χρόνια ο Νάκος και οι ηθοποιοί του μιλούσαν για αυτή την ταινία πριν τελικά ξεκινήσουν οι πρόβες. «Στον Δημήτρη αρέσει η ανταλλαγή, είναι ανοιχτός σε ιδέες, σε προτάσεις, και αυτό το βρίσκω πολύ όμορφο. Γιατί έτσι το πράγμα ζυμώθηκε. Χωρίς να σε βάζει μέσα στο κλίμα σού στέλνει τη γνώμη του για κάτι, του απαντάς κ.ο.κ. Αυτό έγινε με όλους τους ηθοποιούς. Δεν ήταν, με άλλα λόγια, μια συνηθισμένη διαδικασία ανάγνωσης σεναρίου. Ολα γίνονταν με υπομονή, σαν να μην καταλάβαινες που ο χρόνος περνούσε».

googletag.cmd.push(function() { googletag.display('300x250_middle_2'); });

Οχι ότι η Καλλιμάνη δεν έχει ζήσει παρόμοια μέθοδο με άλλους σκηνοθέτες. «Ο Γιάννης Οικονομίδης, ας πούμε, είναι πολύ της κουβέντας. “Δεν σου αρέσουν αυτά που έχω γράψει;” θα μου πει. “Ε, πες τα με τα δικά σου λόγια. Τι θέλεις;”». Η Καλλιμάνη γέλασε βλέποντάς με να εκπλήσσομαι. «Είναι πράγματι πολύ της κουβέντας και ο Γιάννης» είπε για τον σκηνοθέτη με τον οποίο έχει προσφέρει μια εκπληκτική ερμηνεία στον «Μαχαιροβγάλτη», και με τον οποίο έχει επίσης συνεργαστεί στο «Μικρό ψάρι» (παίζει και στην επόμενη ταινία του, «Σπασμένη φλέβα»). «Και ξέρεις κάτι, το βρίσκω φυσικό. Οταν ένας σκηνοθέτης έχει σκεφτεί εσένα για έναν ρόλο, αυτό σημαίνει ότι σε έχει στη φαντασία του. Οπότε θέλει από σένα. Να δώσεις, να προτείνεις. Ο Νάκος, για παράδειγμα, όταν στις πρόβες κάναμε την κατάσταση μιας σκηνής, μου έλεγε “ξέχνα το κείμενο. Βγάλε αυτό που έχεις μέσα σου. Τι σου βγαίνει;”».

Υπάρχουν φυσικά σκηνοθέτες που έχουν διαφορετικές μεθόδους. «Ο Τάσος Μπουλμέτης, για παράδειγμα, έχει δουλέψει τόσο πολύ το σενάριο από πριν που σου λέει “αυτό είναι” (με τον Μπουλμέτη η Καλλιμάνη έχει συνεργαστεί στην ταινία «Νοτιάς»). Ομως ο Τάσος σου δίνει άλλες ελευθερίες. Είναι τελικά φοβερό το πώς μπορεί να πάει μια ταινία. Ακόμα και στον Τάσο που ήξερε ακριβώς τι ήθελε και δεν υπήρχε το περιθώριο να αλλάξεις πράγματα, άρα ένιωθες πιο περιορισμένος, υπήρχε ένα γερό υπόβαθρο που μπορούσες να αφεθείς μέσα του. Είναι και αναλόγως τον χαρακτήρα του καθενός».

googletag.cmd.push(function() { googletag.display('300x250_middle_3'); });

googletag.cmd.push(function() { googletag.display('300x250_m2'); }); Σινεμά και τηλεόραση

Η Μαρία Καλλιμάνη έχει παίξει σε αρκετές ταινίες αλλά τη φιλμογραφία της την αποκαλείς μάλλον επιλεκτική. «Δεν ξέρω αν είμαι επιλεκτική, σίγουρα όμως παίζει μεγάλο ρόλο το σενάριο, τι είδους ιστορία θα διαβάσω» είπε. «Ποιος είναι ο σκηνοθέτης; Ποιοι θα είναι οι υπόλοιποι ηθοποιοί; Παίζουν ρόλο αυτά για μένα. Ας είναι από μια απλή εμφάνιση, μέχρι έναν πραγματικά απαιτητικό ρόλο. Δεν τα υπολογίζω αυτά». Σε ό,τι αφορά το ζήτημα του βιοπορισμού πάντως, η ηθοποιός θεωρεί ότι «ειδικά τα τελευταία χρόνια, ο βιοπορισμός ενός ηθοποιού στην Ελλάδα βρίσκεται στην τηλεόραση». Πράγματι, η Καλλιμάνη έχει αρκετή παρουσία εκεί. «Αγριες μέλισσες», «Οι Πανθέοι», την περίοδο της συνάντησής μας, «Οι αθώοι» που βασίζονται στον «Κατάδικο» του Θεοτόκη με σκηνοθέτη τον Νίκο Κουτελιδάκη. «Εχω τρία επεισόδια από τα 16 και τα γυρίσματα των “Αθώων” είναι τελείως κινηματογραφικά» επεσήμανε κάνοντας μια παρένθεση. «Σε κάθε περίπτωση, στην τηλεόραση πολλοί ηθοποιοί έχουμε εξασφαλίσει τον βιοπορισμό γιατί η τηλεόραση έχει καθημερινά γυρίσματα, άρα τα χρήματα είναι πολύ καλά». Η Καλλιμάνη αποκάλεσε «τρομερή την εμπειρία των τηλεοπτικών γυρισμάτων γιατί σχετίζεται με το εδώ και τώρα» όπως είπε. «Βέβαια, για να είσαι εντάξει στη στιγμή απαιτείται πολλή προετοιμασία από το σπίτι. Πρέπει να είσαι πολύ διαβασμένος, να ξέρεις ακριβώς τι γίνεται γιατί στην τηλεόραση δεν έχεις πολλές λήψεις». Αυτός άλλωστε ήταν ο λόγος για τον οποίο η Καλλιμάνη δεν έκανε θέατρο παράλληλα με την τηλεόραση.

Επιστρέφοντας στο θέμα της ευθύνης, που είναι ο κινητήριος μοχλός στο «Κρέας», η πολιτική επικαιρότητα, και κυρίως των Τεμπών, αναπόφευκτα, αγγίζει την κουβέντα. «Κανένας δεν έχει παραδεχθεί ένα λάθος» είπε η ηθοποιός. «Νιώθω τελικά ότι σε κάποια θέματα είμαστε βαθιά κοιμισμένοι και περιμένω πραγματικά να γίνει κάτι, πέρα από τη συναυλία των Τεμπών».

Σχεδόν προφητικά, η Καλλιμάνη ανέφερε ότι θα ήθελε να δει κάτι που θα ταρακουνήσει συθέμελα όλη τη χώρα και τέσσερις μήνες αργότερα, με τις μεγάλες πορείες για το θέμα των Τεμπών, αυτό το κάτι όντως έγινε. Γενικότερα όμως, ενώ δεν παραβλέπει τα προβλήματα της καθημερινότητας που υπάρχουν στη ζωή όλων μας και ότι «μια μερίδα του κόσμου ζορίζεται πάρα πολύ», η Καλλιμάνη θα ήθελε να δει ανθρώπους να βγαίνουν από τον «μικρόκοσμο της καθημερινότητάς τους. Γιατί ξέρω κόσμο που ασφυκτιά μέσα σε αυτό το περιβάλλον και στο τέλος της ημέρας κάτι πρέπει να κάνεις όταν βλέπεις ότι δεν υπάρχει καμία απολύτως ευθύνη. Ορισμένες φορές, έχω την εντύπωση ότι μόνο όταν γίνεται κάτι πραγματικά πολύ σοβαρό, η μεταπολίτευση, για παράδειγμα, ή αυτό που έχει γίνει στους καιρούς μας, η τραγωδία των Τεμπών, τότε μόνο έχουμε πραγματικά κοινωνική συνείδηση στην Ελλάδα».

Βομβαρδισμός ειδήσεων

Η Καλλιμάνη επεσήμανε επίσης τον βομβαρδισμό των ειδήσεων που καθότι εισρέουν ακατάπαυστα και σε καθημερινή βάση, στη δική της τουλάχιστον περίπτωση το αποτέλεσμα είναι μια «τρομερή διάσπαση της προσοχής. Ακούω κάτι και μάλιστα σοβαρό και μετά το ξεχνώ» είπε. «Επίσης, πλέον, ακούγοντας τις ειδήσεις, δεν μπορείς να είσαι βέβαιος για το τι είναι αληθές και τι ψευδές. Υπάρχει μια μεγάλη σύγχυση». Βλέποντας τον σύζυγό της, Αντώνη Ιορδάνου, να μπαίνει στο εστιατόριο η Καλλιμάνη τον κάλεσε στο τραπέζι μας για τις συστάσεις.  Η συνάντηση οδεύει προς το τέλος της και κλείνοντας μιλάμε λίγο για τον τόπο της, το Αίγιο, και το εξοχικό σπίτι που διατηρεί εδώ και χρόνια στον δρόμο προς τα Καλάβρυτα. «Τα τελευταία χρόνια η φύση μού λείπει πολύ και όποτε δεν δουλεύω προσπαθώ να φεύγω από την Αθήνα.  Εμεινα εκεί αρκετά στον COVID και μου άρεσε πολύ. Η Αθήνα είναι μια δύσκολη πόλη και υπάρχει κάτι που με θυμώνει πολύ – ανεξαρτήτως δημάρχου».

Τη ρώτησα τι την ενοχλεί και ξαφνικά, για πρώτη φορά μέσα σε αυτή την ώρα, είδα το ήρεμο, πάντα χαμογελαστό πρόσωπο της Μαρίας Καλλιμάνη να σκληραίνει. «Δεν είναι δυνατόν να είναι μια τόσο βρώμικη πόλη η Αθήνα και επίσης δεν είναι δυνατόν να βλέπω τον Λυκαβηττό, έναν από τους πιο όμορφους λόφους της, τόσο απαξιωμένο». Η ηθοποιός μού έδειξε μερικές πραγματικά εφιαλτικές φωτογραφίες που είχε τραβήξει με το κινητό της. «Είναι απαράδεκτο να ανεβαίνουν οι τουρίστες στον Λυκαβηττό και να βλέπουν μια χαβούζα. Πολύ όμορφο το θέατρο που έγινε πάνω και με επιτυχία, δεν λέω, όμως όποτε ανεβαίνεις κινδυνεύεις να γλιστρήσεις από τα κουτάκια μπίρας – παντού στα μονοπάτια. Είναι ντροπή ο Λυκαβηττός να έχει την εικόνα άθλιου σκουπιδότοπου».